Bint photoBooks on INTernet: Study of the Representation and Design of the Landscape Broken Landscapes Ger Dekkers Jan Dibbets Ger van Elk Jaap van den Ende Photography

17 Dibbets Land-SeaHorizonc 2011 lores
Jan Dibbets, Land – Sea Horizon (c), 2011, fotocollage op karton, 60,2 x102 cm, privé collectie, courtesy Stiftung Situation Kunst, Bochum

Historical landscape painting from the seventeenth and nineteenth centuries largely determined the image of the Dutch landscape at home and abroad. Peaceful panoramic landscapes with much light, cows grazing and people working. The Dutch landscape has now become a designed environment, laid out in economically efficient parcels, ready to be cultivated. The artists in the exhibition entitled Broken Landscapes have taken the extreme artificiality of this landscape as their theme. From 1965 onward, Ger Dekkers, Jan Dibbets, Ger van Elk and Jaap van den Ende have been studying the representation and design of the landscape in different ways. They are looking for new means to depict the landscape. Broken Landscapes examines the tradition by adding new perspectives through photography, film and painting.

The catalogue Broken Landscapes has been published to accompany the exhibition.

© Jan Dibbets, Comet 6° 72°, 12 Farbfotografien
einzeln gerahmt, Installationsmaß 310x288cm,
Privatsammlung
Brüche im Weltbild. Fragmente, Strukturen, Horizonte: Landschaftsbilder von Ger Dekkers, Jan Dibbets, Ger van Elk und Jaap van den Ende

Die bildliche Darstellung der niederländischen Landschaft hat eine lange Tradition. Vom 17. bis zum 19. Jahrhundert bieten niederländische Landschaftsgemälde friedvolle weite Blicke über das charakteristisch flache Land.

Seit den späten 1960er Jahren beschäftigt die in Nutzflächen untergliederte, zur Steigerung der ökonomischen Effizienz kultivierte Landschaft eine neue Reihe von Künstlern aus den Niederlanden. Mit Fotografie, Film und Malerei erproben sie neue Ausdrucksmöglichkeiten und reagieren unmittelbar und eindringlich auf konkrete örtliche Gegebenheiten.

Die spezifisch holländische Situation, zwischen künstlicher Landgewinnung und latenter Gefährdung durch das angrenzende Meer, bildet den gemeinsamen Ausgangspunkt für die Werke von Ger Dekkers (geb. 1929), Jan Dibbets (geb. 1941), Ger van Elk (geb. 1941) und Jaap an den Ende (geb. 1944), die in der Ausstellung im Ludwig Museum gezeigt werden.

Extrem fragmentierte Blicke, von geometrischen Strukturen bestimmte Detailansichten und Panoramen, zergliederte Perspektiven und geborstene Horizonte charakterisieren ihre Werke. Viele dieser systematisch angelegten Arbeiten basieren auf fotografischen Aufnahmen, ohne dass es sich dabei um Landschaftsfotografien im klassischen Sinn handelt. Collagen, Montagen und serielle Bildfolgen zeigen analytisch zerstückelte Landschaften, die eine Orientierung erschweren oder regelrecht unmöglich machen. Was diese Werkkomplexe bei aller Verschiedenheit miteinander verbindet, ist ein ebenso intensiv beobachtender wie kritisch distanzierter Blick auf die gelebte Umgebung.

Eine Ausstellung in Zusammenarbeit mit Situation Kunst, Bochum.

Gezeigt werden ca. 80 Arbeiten aus musealem und privatem Besitz sowie aus den Ateliers der Künstler. Die Ausstellung entstand in Zusammenarbeit mit Situation Kunst, Bochum und wird im Anschluss im Stedelijk Museum Schiedam zu sehen sein.

Broken Landscapes
Ger Dekkers, Jan Dibbets, Ger van Elk, Jaap van den Ende
De kunstenaars in de tentoonstelling Broken Landscapes hanteren de extreme kunstmatigheid van het Nederlandse landschap als hun onderwerp. Vanaf 1965 onderzoeken Ger Dekkers, Jan Dibbets, Ger van Elk en Jaap van den Ende op verschillende wijzen de weergave en vormgeving ervan. Ze zoeken naar nieuwe manieren om het landschap te verbeelden. Broken landscapes bevraagt de traditie door er met fotografie, film en schilderkunst nieuwe perspectieven aan toe te voegen.

Recensie Mischa Andriessen in FD persoonlijk

Historische landschapsschilderkunst uit de zeventiende en negentiende eeuw bepaalt in belangrijke mate het beeld van het Nederlandse landschap in binnen en buitenland. Vredige weidse landschappen met veel licht, grazende koeien en werkende mensen. Het Nederlandse landschap is inmiddels een gecultiveerde omgeving, economisch efficiënt verkaveld, klaar om bewerkt te worden. De kunstenaars in de tentoonstelling Broken Landscapes hanteren de extreme kunstmatigheid van dit landschap als hun onderwerp. Vanaf 1965 onderzoeken Ger Dekkers, Jan Dibbets, Ger van Elk en Jaap van den Ende op verschillende wijzen de weergave en vormgeving ervan. Ze zoeken naar nieuwe manieren om het landschap te verbeelden. Broken landscapes bevraagt de traditie door er met fotografie, film en schilderkunst nieuwe perspectieven aan toe te voegen.

Gebroken landschappen
De vier kunstenaars op de tentoonstelling ‘Broken Landscapes’ creëren nieuwe landschappen. Niet als visionaire toekomstbeelden, maar om te laten zien hoe makkelijk de blik van de kijker te manipuleren valt. Door Mischa Andriessen

In sommige zen-kloosters is een tuin waar dagelijks maar één monnik komt; namelijk degene die de tuin aanharkt en daarmee elke dag alleen zijn eigen voetstappen wegveegt. Aan dat idee herinnert het vroege werk The Flattening Of The Brook’s Surface (1972) van de Nederlandse kunstenaar Ger van Elk. Het is een korte film waarin Van Elk in een rubberboot door een sloot vaart. De minuscule golven die hij maakt, probeert hij met een troffel glad te strijken.

Interessant is dat wat Van Elk probeert zowel als een daad van hoogmoed als een daad van deemoed kan worden uitgelegd. Het egaliseren van het wateroppervlak is natuurlijk onbegonnen werk. Wie vaart, maakt golven, ook op een duffe, haast bewegingsloze sloot. Dat Van Elk het desondanks probeert, geeft te denken over de manier waarop de hedendaagse mens de natuur benadert.

Dat geldt in elk geval voor de hedendaagse Nederlandse mens. Het is een saillant gegeven dat de tentoonstelling ‘Broken Landscapes’ in het Stedelijk Museum Schiedam eerder in twee Duitse musea te zien was. Duitsers hebben immers een heel andere relatie met natuur en landschap dan Nederlanders. Niet alleen omdat de landschappen van beide landen in veel opzichten verschillend zijn, maar vooral omdat Nederlanders hun land voor een belangrijk deel zelf hebben gemaakt. Dat de mens de natuur ingrijpend kan veranderen en naar diens wensen kan inrichten, is voor Nederlanders geen utopisch vergezicht, maar een nuchter feit. Kwestie van polderen.

Nederlandse bergen
Zo bezien is wat Van Elk wil geenszins vreemd. Gaat de tentoonstelling ‘Broken Landscapes’ daarmee over de maakbaarheid van het landschap? In zekere zin wel, maar dan niet vanuit de blik van planologen of architecten. De vier kunstenaars die in de tentoonstelling vertegenwoordigd zijn: Ger Dekkers (1929), Jan Dibbets (1941), Ger van Elk (1941-2014) en Jaap van den Ende (1944) verkennen weliswaar een nieuw te creëren landschap, maar hun werken moeten zeker niet als te realiseren toekomstontwerpen worden gezien. Dat Dibbets in Dutch Mountains het Nederlandse landschap van bergen voorziet, betekent bijvoorbeeld niet dat die er ook werkelijk moeten komen. Zijn werk laat vooral zien hoe de menselijke blik kan worden gemanipuleerd. Heel geestig en even intelligent doet hij dat in zijn werk Positive / Negative (1972), waarin hij met precies dezelfde acht fotootjes zowel een berg als een dal weet te realiseren.

Verborgen logica
‘Kunst is een kwestie van ordenen’ zei Van den Ende in een interview ooit de schilder Francis Bacon na. Die ordening is een ander wezenlijk aspect in deze tentoonstelling. Dibbets vormt zowel de berg als het dal door foto’s in een bepaalde volgorde te leggen. Ook dat is misschien karakteristiek voor
Nederlanders. Iedereen die Nederland vanuit de lucht heeft gezien, weet hoe ordentelijk het land er vandaar uitziet.

Door Van den Endes schilderijen wordt de kijker extra bewust gemaakt van het bestaan van dergelijke structuren. Een mes dat aan twee kanten snijdt: want wat we zien – het Nederlandse landschap – is in belangrijke mate geordend. Maar we ordenen zelf ook terwijl we kijken. Onze hersenen corrigeren zelfs dikwijls wat we zien en zetten recht wat we scheef hebben waargenomen. Daarvan zijn in de tentoonstelling overtuigende staaltjes te zien. Dibbets doet dat onder meer met Sectio Aurea, Land-Sea (2005). Op beide foto’s is de horizon keurig recht, niets aan de hand zeggen onze hersenen dan ook, tot we beseffen dat de foto’s gekanteld zijn.

Van den Ende werkt anders. Hij plaatst in zijn schilderijen vaak verschillende landschapsbeelden boven elkaar. Een deel daarvan is tamelijk realistisch geschilderd, een ander deel is goeddeels abstract. Daarmee legt hij een verborgen logica in het landschap bloot. Neem een werk als Centrum, Oeverzijde (informele systemen) (2010), met de veelzeggende ondertitel. Van den Ende bouwt uit verschillende brokstukken een nieuw landschap op, hopend dat het dankzij deze nieuwe ordening kan worden doorzien.

Dat een bestaand landschap door een afwijkend standpunt of een andere rangschikking een heel ander beeld kan opleveren, is ook de kerngedachte in het poëtische werk van Dekkers. Zijn werken zijn vaak klein en meestal gebaseerd op alledaagse beelden: schaduwen op een hockeyveld, koolzaad bij een dijk, een grasstrook of een sneeuwhoop. Met kleine verschuivingen in het perspectief weet hij nieuwe landschappen te vinden, die als het ware al in het oude verborgen zaten. Kwestie van manipulatie en ordening, maar vooral van onbevangen kijken.

Broken Landscapes
t/m 15 juni, Stedelijk Museum Schiedam, stedelijkmuseumschiedam.nl
Iedereen die Nederland vanuit de lucht heeft gezien, weet hoe ordentelijk het land er vandaar uitziet