Siebe Swart / Land of Air and Water Photography

Siebe Swart / Land of Air and WaterAerial photographs of Dutch waterworks

After his Panorama Nederland project was published in 2007, Siebe Swart turned his attention to Dutch waterworks. As always, he chose the most appropriate photographic technique for this purpose. For the last few years he has photographed the Netherlands’ struggles with rising water from a helicopter. He has documented the reinforcement and streamlining of the country’s rivers, the ongoing development of the huge Delta Works, and the maintenance and management of the Dutch coast. What is often invisible from the ground is laid bare from the air: the never-ending battle with water has left scars all over the Netherlands. Old dike breaches; enclosed river arms, reopened to accord with the newest water management insights; newly and purposefully inundated areas; artificial peninsulas of sand and rubble; the Dutch landscape is visibly scarred everywhere. In no other country in the world is the historic struggle against encroaching water so clearly and emphatically visible from the air. And according to the photographer, to see this is to become obsessed by it.

In brief: Siebe Swart (1957, Amsterdam) studied chemistry for several years before deciding to switch to photography, first at the Rietveld Academy in Amsterdam and then at the AKI in Enschede. Siebe Swart is particularly interested in built environments, and he documents the processes of change that continuously characterize them. Technically he is an all-rounder.

The new book by Siebe Swart on the Waterworks is titled Het Lage Land [The Low Land] and will be published by Erven de Toekomst on the occasion of the exhibition (december 2011). The publication will be available at the shop of Huis Marseille during the exhibition. For more information and images:www.siebeswart.nl


Mensenwerk

Fotodocument / Het Lage Land

'Zouden wij nu samen over straat lopen, dan zou ik de structuur zien van de stad: de gebouwen, de straten. Ik vind het leuk om met mensen te praten, maar in fotografische zin zie ik ze niet staan.' Siebe Swart is dan ook geen mensenfotograaf, hij is een verzamelaar van landschappen. Sinds hij veertien jaar geleden begon aan Panorama Nederland, reist hij rond om de stand van het land vast te leggen. De laatste jaren deed hij dat vanuit de lucht, vertelt de fotograaf in zijn werkplaats in het duistere onderstuk van een pakhuis aan een Amsterdamse gracht. Naast de snelle computer waarop Swart zijn beelden bewerkt, staat daar een rij topografische atlassen. 'Google Earth gebruik ik niet. Hoogstens achteraf, als ik heel precies wil weten waar ik ben geweest en hoe het daar heet. Ik ben nog van de papieren atlassen en kaarten.'

Voor Panorama Nederland fotografeerde Swart tussen 1997 en 2007 lokaties van grote projecten als de HSL, de Betuweroute en de Wester scheldetunnel om te laten zien hoe het landschap verandert. Ook Het Lage Land is documentair. Swart begon aan die onderneming, die vier jaar in beslag zou nemen en waarvoor hij zo'n dertig vluchten maakte, in de tijd dat ook de Deltacommissie werd ingesteld. Later kreeg voorzitter Cees Veerman het verwijt dat zijn commissie een doemscenario van extreme zeespiegelstijging had geschetst. Maar de vraag hoe Nederland zich op de lange duur kan wapenen tegen de gevolgen van klimaatverandering blijft actueel. 'De kust bleek nogal wat zwakke schakels te tellen, die op termijn zelfs gevaar konden opleveren,' zegt Swart. 'Eén aanbeveling van de commissie was om de aardgasopbrengsten te gebruiken voor het aanpassen en uitbreiden van alles wat met de verdediging tegen het water te maken heeft. Een andere om het peil van het IJsselmeer anderhalve meter te laten stijgen. Het leek me een perfect moment om de waterhuishouding van Nederland te fotograferen.'

Per minuut afgerekend

Meestal gaat het zo: eerst maakt Swart een virtuele reis naar de kust of een rivierengebied op de kaarten en in de naslagwerken in zijn werkplaats. Dan rijdt hij ernaartoe om van dichtbij te kijken hoe zo'n zandmotor, zeewering of ringdijk er eigenlijk uitziet. Vervolgens belt hij zijn vaste piloot, met als thuishaven vliegveld Hilversum. 'Ik ga ook wel eens spontaner en journalistieker te werk. Een keer in Limburg was ik bij de Maas, zag dat het écht extreem hoog water was en belde meteen mijn piloot of hij vrij was. Vervolgens reed ik terug naar Hilversum om daar op te stijgen en weer naar Limburg te vliegen.'

Het lijkt nogal een omweg en hij kan ook ter plekke zo'n helikopter huren, geeft de fotograaf toe. 'Maar ik vlieg liever met een vaste piloot, wij zijn op elkaar ingespeeld, en dat moet dan vanuit Hilversum. Ik verdien het terug doordat ik onderweg foto's van heel Nederland verzamel voor mijn archief. Als er ergens iets watergerelateerds gebeurt, zet ik een vlaggetje op een kaart in mijn computer. Ga ik voor mijn project ergens naartoe, dan kijk ik of er op de heen- en terugreis of in de buurt nog meer te doen is. Dat is mijn bijvangst.'

Swart fotografeert uitsluitend vanuit een helikopter, al is die twee keer zo duur als een sportvliegtuigje. 'Je wordt per minuut afgerekend, dus als je wind tegen hebt, zit je wel eens te tellen - het kost je gauw een tientje per minuut, en ik steek mijn eigen geld erin.' Sponsors bleken in dit politiek-culturele klimaat niet te vinden en subsidie ook nauwelijks, zegt Swart. 'Ik loop dus een behoorlijk financieel risico. Afgezien van zorgen over de kosten fotografeert het op maat vanuit een helikopter: het grote voordeel is dat je in overleg met de piloot je compositie kunt maken. Als je vanuit een vliegtuigje een goed beeld hebt ontdekt, is het lastig om opnieuw op dezelfde positie te komen.' Tegenwoordig heeft de helikopter gelukkig een speciale fotodeur. 'Vroeger was de deur er gewoon uitgehaald, dan keek je loodrecht naar beneden, op een hoogte van driehonderd meter. En je zat met verkleumde vingers je rolletjes te verwisselen, telkens bang dat er eentje naar beneden zou vallen.'

Een stuk leger

Het goede nieuws: vanuit de lucht is Nederland een stuk leger dan je denkt, vertelt Swart. 'Hoewel ik het als burger niet zo ervaar - op de grond vind ik het zelf ook overvol.' Daarnaast springt de kwetsbaarheid van het land in het oog als je met een helicopterview naar Nederland kijkt. 'Het is echt mensenwerk. Als je de Oosterscheldekering vanaf de grond ziet, lijkt het heel wat. Dan ben je onder de indruk van de enorme schaal en het vernuft van de mens. Maar vanuit de lucht zie je hoe iel die waterwerken tussen die eilanden liggen, omgeven door enorme hoeveelheden water. En met de doemscenario's over de zeespiegelstijging in je achterhoofd ziet zo'n waterkering er meteen een stuk minder imposant uit.'

Het is ook de bedoeling van zijn foto's dat ze aanzetten tot nadenken. 'Het moet mooi zijn van compositie en kleur, maar je moet je als je mijn foto's ziet ook afvragen: wat is hier aan de hand? Wat is er vroeger gebeurd en hoe ziet het er in de toekomst uit? Dat is me liever dan waardering voor de esthetische abstractie.'

Als je je afvraagt wat de Nederlandse identiteit nu precies is en of die eigenlijk wel bestaat, dan ligt hier een sleutel, vindt Swart. 'Vervelende jongetjes uit Gouda of waar dan ook zou je eens mee moeten nemen naar de stormvloedkering in Capelle aan den IJssel even verderop of langs de Nieuwe Waterweg. Wijs ze er maar op hoe weinig het in 1953 eigenlijk had gescheeld of er was helemaal geen land van aankomst geweest voor hun grootouders. Het inzicht dat dit land door onszelf is gemaakt, heb ik ook pas echt gekregen dankzij dit project. We hebben het op het water veroverd en we moeten het onderhouden om te overleven - het is een cliché, maar het is wel waar. Dat besef zakt snel weg uit het collectief bewustzijn van de Nederlanders - zolang alles goed gaat tenminste. Ik las in het boek Waterwolven van Cordula Rooijendijk over Nederland en het water de bede van de dijkgraaf: "Geef ons heden ons dagelijks brood en af en toe een watersnood." Een overstroming op zijn tijd is misschien de enige manier - naast mijn foto's dan - om de inwoners van dit land eraan te herinneren hoe kwetsbaar het eigenlijk is.'

Op 16 december opent de tentoonstelling ‘Het Lage Land’ bij Huis Marseille, met ook werk van de Japanse fotograaf Naoya Hatakeyama over de gevolgen van de Japanse tsunami. www.huismarseille.nl

 Drijvende huizen, Maasbommel

 Oude Maasmeander, Keent

Schorren, Zeeland

Zandmotor, Delflandse Kust