OU MENYA

"I I am looking for a place to spend the night. Do you know people who would have a bed, or a couch? I don’t need anything in particular, and I have a sleeping-bag. I prefer not to stay in a hotel, because I don’t have a lot of money and because I want to see the way people live in Russia. Could I stay at your place, perhaps? Thank you very much for your help!"

For three periods of one month, I have let the Trans-Siberian train guide me alongside forgotten villages, from living room to living room. Some Russian words, scribbled on a little piece of paper, allowed me to be welcomed and absorbed in the warm chaos of a family. Accidental encounters led me to the places where I could sleep. The living room, the epicentre of their life, establishes an intimate contact between the Russian inhabitants. In this room, they sleep, eat and drink as well as cry. For a brief moment, I was part of this. Their couch became my bed for one night. This way, I experienced transient, but very powerful, shared moments.
Continue to the series

Bieke Depoorter’s photographs capture the intimacy of family. The bond between friends. The stillness and silence right before someone falls asleep.

In one image, a family prepares dinner in a tiny kitchen. In another, a woman in a thin white nightgown gazes at her reflection in the mirror.

“I like this one, because it’s like a summary of my work,” Depoorter says. “She’s going to sleep, but she knows I’m there. You can see the intimacy between us.”

Depoorter graduated from the Royal Academy of Fine Arts in Ghent, Belgium, in 2009. Just a few weeks later, she won the Magnum Expression Award, which recognizes compelling documentary photography. The award, sponsored by HP, came with a $10,000 grant and an HP Designjet Z3200 Photo Printer.

“You can be a good photographer, but it’s not always easy for people to see your work when you’re first starting out,” she says. “The exposure from this award has been fantastic for me.”

A backpack and a camera

Depoorter describes her work as documentary style, but not journalistic. Her point of view as a photographer and her relationship with her subjects are important elements of every photo.

She takes her photographs while traveling alone, out of her comfort zone. Whether she’s in Russia or the United States, she seeks out people she believes she can trust and asks to enter their everyday lives.

She created her award-winning photo series, Oe Menia—with Me, in Russia, where she spent three months traveling during her final year in school. She didn’t know anyone, and she didn’t speak the language.

With nothing but a backpack, her camera and a note written in Russian asking for a place to stay for the night, Depoorter made her way from Moscow to Vladivostok, taking pictures along the way.

“I’m interested in capturing the intimacy in people’s families, and between me and the families,” she says. “You create a very special atmosphere when you live with someone but don’t speak the same language.”

Fotodocument / Bij de Russen thuis
Het ging uiteindelijk nog bijna mis, vertelt de Belgische fotografe Bieke Depoorter (1986). Op de laatste dag van haar zwerftocht door Siberië werd haar Nikon gestolen. En dat terwijl ze steeds zo gastvrij ontvangen was tijdens haar drie lange treinreizen door Rusland - van Moskou naar Irkoetsk, van Irkoetsk naar Vladivostok en van Moskou naar Novosibirsk. 'Toen ik aan deze onderneming begon, was Rusland voor mij een witte vlek op de kaart. Ik kocht telkens een treinkaartje naar een willekeurig dorpje aan de trans-Siberische spoorlijn.

Depoorter bereidde zich nauwelijks voor en had geen idee waar ze zou belanden langs de bijna honderd jaar oude spoorlijn van 9288 kilometer lang. Ze reisde per dag een afstand van ongeveer twee uur. 'Daarna stapte ik uit in een dorpje, met mijn rugzak en mijn camera. Ik liep het dorp binnen en ik liet mensen op straat mijn briefje zien: 'Ik zoek een plaats om de nacht door te brengen. Kent u mensen die een bed of een bank over hebben? Ik heb een slaapzak bij me.' Soms pakte dat minder goed uit. 'Ik sprak meestal vrouwen aan en ben zo een keer beland bij twee hoertjes en hun klanten - ze hadden er ook eentje voor mij. Ik heb met handen en voeten duidelijk gemaakt dat ik daar niet in geïnteresseerd was.'

In zo'n geval nam Depoorter een nachttrein naar de volgende bestemming, zodat ze in een coupé kon overnachten. Maar meestal lukte het wel, zegt ze. 'Voor een avond en een nacht was ik dan lid van het gezin. We waren samen als mensen, meer dan als fotograaf en onderwerp.'

Want wat niet op haar briefje stond, was dat Depoorter kwam logeren vanwege haar afstudeerproject aan de Gentse Koninklijke Academie voor Schone Kunsten. Met de serie over haar overnachtingen won ze na thuiskomst bovendien de Magnum Expression Award van het beroemde fotopersbureau. Nu is er ook het boek Ou Menya ('Bij mij') en in december wijdt de Kunsthal in Rotterdam een tentoonstelling aan haar Siberische couchsurfing-zonder-internet. Of de Russische dorpelingen weten dat hun thuissituatie nu in een Belgisch fotoboek staat afgedrukt? 'Ze gaven wel toestemming voor publicatie, maar ze zouden verschieten als ze het boek zouden zien.'

Ou Menya is een neerslag van intense ontmoetingen met wildvreemden die ze hoogstwaarschijnlijk nooit zal terugzien, zegt de fotografe. 'Ik kwam bij allerlei mensen thuis, vaak in armoedige buurtjes zonder straatnamen. Ik parachuteerde mezelf in hun leven. Er was geen sprake van schone schijn. Bij het gezin op de grote foto op de vorige pagina's bijvoorbeeld waren de ouders die avond stevig aan het drinken en dansen. Het was ijs- en ijskoud maar het hout was op, het huis werd niet meer verwarmd. De ouders waren redelijk heftig aan het flikflooien, maar de kinderen hadden nauwelijks dekentjes. Ik ben maar tegen het meisje aan in bed gaan liggen zodat we elkaar warm hielden.'

Mijn lenskap erop
De foto's doen denken aan Honderd zomers, honderd winters, het boek dat Bertien van Manen kort na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie maakte over het leven op het Russische platteland. Journalist Ryszard Kapuscinski, zelf afkomstig uit Pinsk dat tegenwoordig in Wit-Rusland ligt, schreef destijds over de foto's van Van Manen dat ze 'het innerlijke, verborgen, arme Rusland van de anonieme gewone Russen' lieten zien. Dat het Van Manen was gelukt in het dagelijks leven van gewone mensen door te dringen was een unieke prestatie, vond Kapuscinski. 'In de bewoners van het voormalige imperium zit nog steeds een ingebakken angst voor een ontmoeting met een buitenlander. In de jaren van het communisme betekende spreken met een buitenlander een politieke misdaad.'

Bieke Depoorter merkte een kleine twintig jaar later niet veel meer van die angst. Ook hun armoede weerhield dorpsbewoners er niet van haar gastvrij te onthalen - soms werd er spontaan een feestje gebouwd om haar onverwachte komst te vieren. 'De foto's daarvan zijn door de drank beïnvloed, je ziet ook mijn lenskap erop.' Ze hielp met koken en stapte met de gastvrouw in de banja, de Russische sauna. 'Het zijn niet de grootste dingen die je meemaakt, maar je ziet het speciale van het kleine.' Dat ze geen woord Russisch sprak en de gemiddelde Siberische dorpeling geen Engels, vergrootte juist de intimiteit van de ontmoetingen, zegt Depoorter. 'De vrouw die in haar slaapkamer voor de spiegel staat, woonde alleen. Wij zijn bij veertig graden onder nul een wandeling gaan maken in het dorp, arm in arm, heel simpel. En we zijn zwijgend een theetje gaan drinken. Toen terug naar huis, The Bold and the Beautiful gekeken. Zij ging zich omkleden voor de nacht en gaf mij een pyjama. Helemaal niets spannends aan, maar doordat je niet met elkaar kon praten en alleen blikken kon werpen of gebaren maken, werd het juist betekenisvol. Je observeert dan scherper, stiltes worden veelzeggend. Als het goed is, kun je dat ook aan mijn foto's aflezen.'

En o ja: die gestolen camera, die kon Depoorter voor twintig dollar terugkopen bij de dorpswinkel. Haar foto's waren gelukkig niet gewist, en er was zelfs een bonus. 'Er stonden nieuwe foto's op, die had de dief denk ik per ongeluk gemaakt. Heel vreemd: alleen maar beelden van een dichte deur.' DOOR MISCHA COHEN / 22 OKTOBER 2011