Centre Pompidou Honours Van Der Keuken
11 January 2018
16 years after his early death and four years after the widely acclaimed exhibition at EYE in Amsterdam, the Bibliothèque publique d’information (Bpi) of the Centre Pompidou in Paris is organizing the biggest Johan Van der Keuken retrospective ever held outside the Netherlands. Some feature films and available short films have never been shown before in France. Most are coming from the collection of EYE Film Museum.
The retrospective celebrates the start of a new French initiative promoting Documentary Film: the Cinémathèque du Documentaire. This initiative consists of a nationwide network of festivals, institutions, archives and even television channels, aiming to promote Documentary Film. The Bibliothèque publique d’Information of the Centre Pompidou, also home to the prestigious Cinéma du Réel film festival, has been selected as the Parisian antenna of the Cinémathèque and will organize over 400 documentary screenings this year.
The choice of Dutch documentary filmmaker Van der Keuken to launch the Cinémathèque du Documentaire is a living proof that his work is highly appreciated in France, even more so by the presence of prestigious French filmmakers and critics presenting Johan’s films: Claire Simon, Julie Bertuccelli and François Albéra. From the Netherlands, filmmaker Ramon Gieling, producer Pieter van Huystee and editor Menno Boerema will introduce the film of their choice.
The retrospective will be officially opened on the 17th of January by Van der Keuken’s widow and lifelong collaborator, Noshka van der Lely and continues until March 2018.
Oktober 1997, nr 182
To Sang Fotostudio & Leven met je ogen
Gieling filmt Van der Keuken filmt To Sang
Het moet een merkwaardig gezicht zijn geweest: de ene cameraman volgt de andere filmploeg door de straten van de Pijp. Terwijl Johan van der Keuken een Chinese fotostudio in deze Amsterdamse volksbuurt filmde, maakte Ramón Gieling in diens kielzog een documentaire over cineast Johan van der Keuken.
Twee filmploegen aan het werk in Fotostudio To Sang.
De fotostudio van To Sang is wereldberoemd in de Pijp. Al twintig jaar maakt de Chinese fotograaf glossy, felgekleurde familieportretten, meestal tegen de achtergrond van overdadig natuurschoon. Zijn zwart-witportretten zijn weinig soberder: die kleurt hij in tot sepia-getinte nostalgische prentjes.
Het is niet verwonderlijk dat cineast Johan van der Keuken gefascineerd raakte door deze innemende portretfotograaf. Als een soort filmregisseur vertelt To Sang zijn klanten precies hoe ze moeten staan of zitten. De voeten iets meer bij elkaar, het hoofd een beetje gedraaid. En als iedereen precies de goede houding heeft aangenomen - 'meisje heel mooi zo' - drukt hij af.
Op verzoek van Van der Keuken maakte To Sang voor de documentaire fotoportretten van een aantal buurtwinkeliers. Na zijn stads-epos Amsterdam global village heeft Van der Keuken met deze documentaire over de winkeliers van de Pijp daardoor eigenlijk het vergrootglas gelegd op een klein stukje van dat wereldse dorp. In een kort gesprekje krijgen we iets te weten over de achtergrond van de - veelal allochtone - middenstanders. Vervolgens volgt de cineast hun oversteek naar de studio van To Sang, waar ze voor een decor van een bruisende waterval of een sfeervol berglandschap worden gefotografeerd.
Poor man's-speelfilm
Wat de toeschouwer van deze aardige verzameling portretten dan nog niet weet, is dat Van der Keuken en zijn (geluids)vrouw Noshka van der Lely op hun beurt weer op de hielen worden gezeten door Ramón Gieling. Gieling heeft een vruchtbare vorm gekozen om een documentaire over zijn bewonderde filmmaker te maken. Hij kijkt over de schouder van de meester mee hoe Van der Keuken al bijna veertig jaar te werk gaat.
Al snel blijkt dat Van der Keuken zijn schijnbaar losjes gefilmde documentaires zorgvuldig ensceneert. Leven met je ogen rekent radicaal af met het naïeve idee dat een documentairemaker Het Leven spontaan zou betrappen. "Dus u kijkt dromerig naar buiten", instrueert Van der Keuken fotograaf To Sang. En de regisseur laat een van de buurtwinkeliers zo vaak de wandeling naar de fotostudio maken, dat hij hem niet durft te vragen om het nog een keer over te doen.
Van der Keuken omschrijft zijn project als een 'poor man's-speelfilm' en legt daarmee inderdaad de charme van Fotostudio To Sang bloot. We zien gewone mensen uit de hele wereld die in dezelfde straat wonen en daarom in deze film verzeild geraakt zijn. In een echte speelfilm zullen ze waarschijnlijk nooit terecht komen, maar net als op de foto's van To Sang ontstaat een mooie spanning tussen de spontaniteit van de gefotografeerde en de plannen van de fotograaf of filmer.
Droste-effect
Om zijn documentaire wat meer academisch gewicht te geven, liet Gieling helaas een heel regiment binnen- en buitenlandse Van der Keuken-watchers aanrukken. Aardig zijn de uitspraken van Van der Keukens echtgenote en vaste geluidsvrouw over haar aandeel in de films van haar man. Eerder in de film hadden we al gezien hoe ze Van der Keuken bij zijn middel pakt en hem voorzichtig in een bepaalde richting laat filmen. Maar de overdaad aan andere filmcritici, vrienden en collega's doet weinig goed. Soms met enkele woorden ('Meester van de kadrering!') bewieroken zij Van der Keuken, zonder dat ze veel opzienbarends over diens werk kunnen meedelen.
De definitieve Van der Keuken-documentaire is Leven met je ogen bij lange na niet geworden. Maar de twee documentaires zorgen wel voor een bijzonder Droste-effect: Ramón Gieling filmt de filmende Johan van der Keuken die de fotograferende To Sang filmt. Het tweeluik roept bovendien interessante vragen op over fictie en werkelijkheid in een documentaire. Want in hoeverre moet de kijker van Van der Keukens film er zich bewust van zijn dat in dat piepkleine fotostudiootje niet één, maar twee cameraploegen aanwezig zijn? Vervolgens ga je je afvragen hoe waarheidsgetrouw Gielings documentaire is. Hoe vaak heeft hij Van der Keuken gevraagd om op de juiste manier - als een echte regisseur - aanwijzingen te geven? En als Khalid, de brommerkoerier uit Amsterdam global village plotseling langsscheurt, is het moeilijk te geloven dat Gieling dat níet in scène heeft gezet.
Pieter Bots
To Sang Fotostudio
Nederland, 1997.
Produktie: Frank Scheffer (Allegri Produkties).
Scenario, regie, en camera: Johan van der Keuken.
Geluid: Noshka van der Lely.
Montage: Barbara Hin en Johan van der Keuken.
Kleur, 35 minuten.
Leven met je ogen
Nederland, 1997.
Produktie: Frank Scheffer (Allegri Produkties).
Scenario en regie: Ramón Gieling.
Camera: Goert Giltaij, Eugene van den Bosch en Jaap Veldhoen.
Geluid: Wouter Veldhuis.
Montage: Barbara Hin.
Kleur, 55 minuten.
Filmer Johan van der Keuken bewierookt
To Sang Fotostudio. Regie en camera: Johan van der Keuken. Leven met je ogen. Regie: Ramon Gieling. In: Rialto, Amsterdam.
Raymond van den Boogaard
8 oktober 1997
Dat je als filmer graag een portret maakt over een filmer die je bewondert, ligt in de rede. Maar helaas is Ramon Gieling in Leven met je ogen, zijn documentaire over de documentaire filmer Johan van der Keuken, ten prooi aan het misverstand dat je het voorwerp van bewondering ook nadrukkelijk moet bewieroken.
Gielings portret is te zien in één programma met een nieuwe film van Van der Keuken zelf, To Sang Fotostudio, die een soort supplement vormt op diens mega-productie Amsterdam, Global Village van vorig jaar. Wederom geldt de Nederlandse hoofdstad als een kruispunt van culturen. Van der Keuken laat een uit vele windstreken afkomstige groep middenstanders uit de Albert Cuypstraat (Chinezen, Koerden, Surinamers, Pakistanen etc.) van zichzelf een portretfoto maken bij de van oorsprong Chinese fotograaf To Sang, een aantal jaren geleden 'ontdekt' door een fotoboek van Willem van Zoetendaal. Dat levert een buitengewoon grappig inzicht in de culturele smeltkroes op - waartoe niet weinig bijdraagt dat de foto's van To Sang een moeilijk te definiëren vreemdheid bezitten.
To Sang Fotostudio is een 'kleine' Van der Keuken, al was het maar omdat er thans geen gelegenheid bestond om de in Global Village-Amsterdam gevonden werkelijkheid te relateren aan de werkelijkheid in het land van herkomst van de geportretteerden. Gielings Leven met je ogen is deels een soort 'the making of' To Sang Fotostudio en als zodanig nog wel aardig: Van der Keuken wordt door grote stress, zoniet woede bevangen als er tijdens de opnamen iets mis gaat (geluidshengel in beeld, regieaanwijzing verkeerd begrepen). Het is fascinerend om te zien hoezeer een film die de indruk wekt van een reportage, het resultaat is van veel mise-en-scène en overdoen van opnamen. Maar daar eindigen de verdiensten van Leven met je ogen. Het in alle hoeken van de wereld gevonden gezelschap loftuiters wordt niet of nauwelijks geïntroduceerd, zodat hun in weemakende blokken gemonteerde complimenten goeddeels in de lucht blijven hangen voor wie niet is ingevoerd in de filmwereld. Volmaakt onduidelijk is ook waarom sommige oudere films van Van der Keuken middels een fragment en een interview aan de orde komen, en de meeste andere niet. Als grap op een avondje onder vrienden zou Leven met je ogen aardig voldoen, maar als documentaire is hij zijn onderwerp onwaardig.
Effectieve ontmaskering van de documentaire-mythe
HANS KROON– 9 oktober 1997
'To sang, foto-studio' (35 min.) is de eerste film die Johan van der Keuken maakte na zijn uren durende 'Amsterdam Global Village'. De nieuwe film kan beschouwd worden als een verbijzondering van het thema en de vorm van dat machtige epos over multi-culturueel Amsterdam.
Van der Keuken richt zijn camera deze keer op de studio aan de Albert Cuypstraat, waar de Chinese fotograaf To Sang al twintig jaar portretten van zijn buurtgenoten maakt. Van der Keuken zou Van der Keuken niet zijn als hij niet ook de buurt waarin de beminnelijke To Sang woont en werkt in zijn nieuwe film had opgenomen.
In het begin voert hij ons langs enkele felgekleurde winkelpuien in de Albert Cuypstraat. En meteen zitten we dan midden in multi-cultureel Amsterdan. De camera scheert onder meer langs de pruikenwinkel 'Hollywood Hair', het Pakistaanse 'Saree Center', het Koerdische restaurant 'Lokanta Ceren' en de Nederlandse versshop 'Woestenburg'.
Vervolgens laat Van der Keuken de eigenaars van deze winkels naar 'To Sang, fotostudio' lopen om geportretteerd te worden. De klanten nemen plaats voor een kleurig landschap of imposante waterpartij. Met gebaren, woorden en kleine duwtjes manoeuvreert To Sang ze in de door hem gewenste houding. Soms bewerkt hij de aldus ontstane, zeer geënsceneerde en glamoureuze foto's nog verder. Zwart-witportretten, bijvoorbeeld, tovert hij met kleine penselen om tot sepia-kleurige bidprenten.
'To Sang, fotostudio' lijkt op het eerste gezicht niet meer en niet minder te zijn dan een innemende en trefzekere weergave van een facet van het leven in een Amsterdamse volksbuurt. Dat filmer en fotograaf Van der Keuken tussen de beelden door ook iets onthult over zijn eigen esthetiek, blijkt overduidelijk uit de documentaire 'Leven met je ogen' die Ramón Gieling over Van der Keuken maakte terwijl die 'To Sang, fotostudio' opnam. Van der Keuken en de hem als zijn schaduw volgende camera-vrouw Noshka van der Lely blijken de werkelijkheid precies zo te manipuleren als de Chinese fotograaf. Zo laten ze een winkelier wel vijf keer opnieuw naar de studio lopen. Ook vraagt Van der Keuken de fotograaf om eens even dromerig voor zich uit te staren. 'Leven met je ogen wemelt' van dit soort taferelen die effectief afrekenen met de mythe dat documentairemakers de werkelijkheid alleen maar registreren en niet ook ensceneren.
Helaas heeft Gieling zijn film doorsneden met een bonte stoet Van der Keuken-deskundigen die even - soms zelfs in maar één zin - iets over het belang van de filmer mogen beweren. Die in mootjes gehakte intellectuele kretologie doet ernstig afbreuk aan zijn verder zo fascinerende film.
Posts
Geen opmerkingen:
Een reactie posten