Views & Reviews The Impact of Devastating News Shadows ALFREDO JAAR Koen Wessing Photography

SHADOWS | ALFREDO JAAR

At the core of internationally renowned Chilean artist Alfredo Jaar’s installation Shadows is a world-famous photograph by Dutch photographer Koen Wessing. Now in the collection of the Nederlands Fotomuseum, the photograph is a poignant image of two grief-stricken Nicaraguan women who have just learned of their father’s murder. In this recent work, Jaar transforms the visualization of universal emotions like into a work of astonishing dimensionality. Shadows is the second work in an as yet unfinished trilogy dedicated to single iconic photographs. The impressive first part, constructed around a single picture by South African photographer Kevin Carter, was exhibited in the Nederlands Fotomuseum in 2013 under the title The Sound of Silence.

Shadows will be on show at the Nederlands Fotomuseum from 26 January to 13 May 2019.

Trilogy
In The Sound of Silence (2006), Alfredo Jaar uses a photograph to tell the moving story of photojournalist Kevin Carter. That installation was exhibited at the Nederlands Fotomuseum in 2013. Since he produced it, Jaar has been working to complete his trilogy about the power of iconic images.

Now, ten years on, Jaar presents the second installation in the trilogy: Shadows. Once again, an iconic photograph is at the heart of the installation and again the artist invites the public to focus on the power and meaning of a single photographic image. Jaar says, ‘We have become numbed to images and they do not seem to affect us anymore. So here I am trying to focus on a single image and it is an invitation for people to see, to actually see them.’

Shadows is a tribute to the work of photographer Koen Wessing. The installation addresses the events following the murder of a farmer in Esteli, Nicaragua. Wessing was travelling around Nicaragua in 1978, during the last days of the Somoza regime. One day he came across a group of farmers carrying the corpse of a local farmer to a vehicle. The man had been murdered by the National Guard. Wessing decided to follow the group and photographed subsequent events at very close range: the car journey, the arrival at the man’s home, the laying out of the corpse – and the moment when the dead man’s two daughters arrived at the house, convulsed by grief. In the agony of bereavement, they raise their arms to heaven. Wessing has produced an iconic, almost baroque, image of the drama.

Wessing’s work has also provided the inspiration for the structure of Jaar’s installation. In this respect, the inspiration is Wessing’s book Chili, September 1973. The publication offers a purely visual account of that year’s military coup in Chile and the complete absence of accompanying text was a groundbreaking move at the time when it was issued, in 1973. In Shadows, Jaar follows suit by showing images with no text. This is in sharp contrast to his earlier work The Sound of Silence, in which the accompanying text played a crucial role.

In addition to Shadows, Alfredo Jaar has also been invited by the Nederlands Fotomuseum to create an exhibition of Koen Wessing’s work for Chili, September 1973. The book, produced by Wessing himself, bears witness to the violent coup d’état led by general Pinochet and to the death of Chile’s Socialist President, Salvador Allende.

Alfredo Jaar
Alfredo Jaar (b. 1956, Chile) is a visual artist, architect and filmmaker of international renown. He lives and works in New York. For the last thirty years, Jaar’s work has been inspired by human rights violations. Based on photographs, films, installations and text, and responding to news stories around the world, it touches on themes like social and economic inequality, genocide, refugees, border conflicts and the role of photojournalism. Jaar’s work has been shown extensively around the world. He has participated in Biennials such as in Venice (1986, 2007, 2009, 2013), São Paulo (1987, 1989, 2010) as well as at Documenta in Kassel (1987, 2002). Jaar has made over sixty interventions in public spaces and more than fifty monographs have been published about his work. He has been a Guggenheim Fellow since 1985 and a MacArthur Fellow since 2000. In 2018 he received the 11th Hiroshima Art Prize.

Koen Wessing
Dutch photographer Koen Wessing (1942-2011) was a politically engaged and socially concerned photojournalist in the best tradition of Dutch humanist photography. He worked for daily and weekly news media and became famous for his reportages on events like the student riots in Paris in May 1968 and the violent disturbances in Amsterdam’s Nieuwmarkt area in 1975. His work on China and El Salvador also brought him much praise. He was a prominent member of the association of professional Dutch photographers (GKf) and in 1989 received the Capi-Lux Alblas Prize for lifetime achievement.

The complete Koen Wessing archive is in the care of the Nederlands Fotomuseum.

NICARAGUA
KOEN WESSING

At a road junction on the edge of a village, two nuns walk past three patrolling soldiers. The road surface is shattered and the houses show no signs of human habitation. The eyes of nearly all the people appear to be focused on the photographer, making him part of the picture. These gazes and the dynamics of walking lend the image an undeniable tension, an almost theatrical character. These qualities and, above all, the photographer’s visible involvement in the event that he is capturing are typical features of Koen Wessing’s work. This picture is part of Wessing’s 1978 report about the city of Estelí in Nicaragua, which had been bombed by President Somoza’s army in an attempt to put a stop to the Sandinista offensive. Wessing also photographed in other Latin American countries in the 1970s and 80s – Chile, El Salvador – capturing situations in which the abuse of power, repression and the resulting misery played a role. The French semiotician Roland Barthes felt that this photograph contained the essence of the documentary image. However, the context of the photograph and Wessing’s position in the narrative, which he created in order to provide insight into a harsh social reality, are of at least equal importance.

De impact van verwoestend nieuws
Tentoonstelling

De Chileense kunstenaar Alfredo Jaar brengt in het Nederlands Fotomuseum een grootse ode aan het werk van fotojournalist Koen Wessing.

Janneke Wesseling
6 februari 2019

Alfredo Jaar, Shadows, 2013
Foto John Rohrer 

Beeldende kunst
Alfredo Jaar: Shadows.
T/m 5 mei in het Nederlands Fotomuseum, Wilhelminakade 332, Rotterdam.

Inl: nederlandsfotomuseum.nl

●●●●●

Dit kunstwerk doet emotioneel en fysiek pijn. Op een levensgrote digitale projectie van een zwart-witfoto in een verduisterde ruimte heffen twee vrouwen jammerend de armen ten hemel. Het heuvellandschap achter hen wordt steeds donkerder, totdat het verdwenen is. Tegelijkertijd worden de silhouetten van de vrouwen steeds lichter, zo fel dat ze uiteindelijk de blik verblinden. Daarna wordt het scherm zwart. Het beeld van de vrouwen is nu op het netvlies gebrand. Het nabeeld verschijnt rood wanneer je de ogen sluit, of opnieuw levensgroot, als schaduwen, op het zwarte scherm. De ogen zijn in shock terwijl de foto weer verschijnt en de cyclus opnieuw begint.

De foto is genomen door fotojournalist Koen Wessing (1942-2011), in Nicaragua in 1978, toen het regime van Somoza aan het wankelen was gebracht door het Sandinistisch Nationaal Bevrijdingsfront. In de gebombardeerde stad Estelí stuitte Wessing op een groep mensen die het dode lichaam van een boer naar een pick-uptruck droegen. Wessing volgde de truck en aangekomen bij de boerderij legde hij het moment vast dat de twee dochters van de boer, die aan komen rennen, beseffen wat er is gebeurd. Zonder het verhaal te kennen, zie je de impact van het verwoestende nieuws. Later zei Wessing over de foto dat deze een Grieks drama over verlies en wanhoop laat zien.

Koen Wessing, Estelo, Nicaragua, 1978
Nederlands Fotomuseum

Shadows heet deze filminstallatie van Alfredo Jaar (Chili, 1956). Het is het tweede deel van wat een drieluik moet worden over drie beroemde foto’s uit de geschiedenis van de fotojournalistiek. Het eerste deel, Sound of Silence (2006), was gewijd aan de foto van Kevin Carter van een uitgemergeld en uitgeput kind dat tijdens de hongersnood in Soedan in 1993 kruipend een vluchtelingenkamp probeert te bereiken, terwijl een aasgier op enkele meters afstand rustig afwacht. Ook hier, net als in een aantal andere werken, werkt Jaar met verblindend fel licht. Het licht heeft hier een tweeledige betekenis, als metafoor voor verlichting, in de zin van inzicht en waarheid, en als metafoor voor verlies, het verlies van beelden. Doordat het beeld op een agressieve manier op het netvlies wordt gebrand en de beschouwer het beeld letterlijk niet meer kwijtraakt, wordt de beschouwer in zekere zin getuige van de gebeurtenis: ‘ik zag het, ik was erbij’. Tegelijkertijd trekt Jaar de fotografische representatie in twijfel. Er is een breuk tussen dat wat degenen ondergaan die bij een gebeurtenis aanwezig zijn, en dat wat fotografisch weergegeven kan worden. Volgens Jaar is de waarheid van een tragedie beter te begrijpen via de woorden en emoties van de betrokkenen dan door foto’s.

Des te opmerkelijker is het dat Jaar in het Nederlands Fotomuseum een tentoonstelling maakte zonder tekst. Het is tevens de eerste tentoonstelling die deze internationaal bekende kunstenaar maakte van het werk van iemand anders. Het is een uiterste poging om het publiek te dwingen stil te staan: KIJK HIERNAAR! In onze beeldcultuur gaan alle foto’s en getuigenissen verloren in een oceaan van afbeeldingen, stelt Jaar. Mensen kunnen niet meer geconcentreerd kijken, zelfs in musea wordt gemiddeld niet langer dan 2 tot 3 seconden naar een kunstwerk gekeken. In het Fotomuseum wil Jaar recht doen aan het werk van Wessing, dat hij ziet als een van de laatste hoogtepunten in de fotojournalistiek, door een verhaal vertellen zonder tekst en zo de beelden te laten spreken.

Esthetiek van verzet
Als 17-jarige maakte Jaar in Chili, in 1973, de gewelddadige machtsovername door generaal Pinochet mee. Als filmmaker en beeldend kunstenaar ontwikkelde hij een ‘esthetiek van verzet’. Met tentoonstellingen, films, interventies in de openbare ruimte, debatten en kunsttheoretische teksten vraagt hij aandacht voor schendingen van mensenrechten, genocide en grensconflicten. Hij streeft ernaar om het niet-representeerbare te representeren. Zoals hij bijvoorbeeld deed met een serie werken over de genocide in Rwanda (1994), en over xenofobie in hedendaags Duitsland.

De tentoonstelling Shadows is gewijd aan twee fotoseries van Wessing, over Chili in 1973 en Nicaragua in 1978. Wessing publiceerde het beroemd geworden fotoboek Chili, een boek zonder tekst, kort na zijn terugkeer uit Chili. In een vitrine liggen omgekrulde contactvellen, aan de wanden hangen gedigitaliseerde reproducties van de foto’s, compleet met de nummering van de foto’s op de fotorol. Jaar wil duidelijk maken hoe Wessing te werk ging: toen hij voor tien dagen op reis ging, had hij tien fotorollen van elk 36 opnamen bij zich, 36 foto’s per dag. Daar deed hij het mee. Wessing wachtte het juiste moment af, en knipte. Een beeld ontstaat niet in een seconde, zei Wessing in een interview: ‘Je kunt erop wachten of mensen op een goede manier in het beeld zullen vallen.’ Je ziet het aankomen wanneer een oude man en een spelend kind elkaar gaan passeren op straat.

Universele aanklacht
Jaar is met uiterste precisie te werk gegaan. De foto’s hangen op 26 centimeter afstand van elkaar, zodat je geconcentreerd kan kijken naar elk afzonderlijk beeld. De foto’s ontstijgen aan de specifieke historische gebeurtenissen, ze zijn een universele aanklacht tegen het onrecht dat mensen elkaar aandoen. Een vrouw die een foto van haar vermiste man ophoudt voor de camera: dit gebeurt dagelijks overal ter wereld.

Jaar vraagt aandacht voor de complexiteit van iedere foto, voor zichtlijnen en compositie, hoe een weg loopt naar een schuur en verder naar een klein venster achterin waar zonlicht doorheen valt. In een vitrine aan de kopse wand van de expositieruimte hangt Wessings dummy van Chili, ooit door hem cadeau gedaan aan premier Joop den Uyl, die het object zijn leven lang heeft gekoesterd.

Niettegenstaande zijn pessimisme over de mogelijke zeggingskracht van beelden in onze tijd heeft Jaar een bijzonder indrukwekkende tentoonstelling gemaakt. Hij zegt: „Tegenover het pessimisme van het intellect stelde de filosoof Gramsci het optimisme van de wil. Dit is waar ik mijzelf bevind, al ben ik niet volledig overtuigd.”

Jaar laat zien hoe twijfel en ambivalentie de voorwaarde zijn voor een echt sociaal en politiek engagement. Tegen beter weten in ontwikkelde hij een kunstpraktijk die volkomen, in artistiek en theoretisch opzicht, overtuigt en die ook een groot publiek aan kan spreken. Shadows is een sacrale tentoonstelling die een eerbetoon is van Jaar aan het werk van Wessing. Dat is groots.