The Intimate Lens of Ed van der Elsken
By NINA SIEGALFEB. 24, 2017
AMSTERDAM — The Dutch postwar photographer Ed van der Elsken lived with, and through, his cameras.
They came with him into his bedroom, capturing life with his first, second and third wives; they were slung around his neck and across his chest as he traveled to Paris, Tokyo, Chile, central Africa and back home to his native Amsterdam. They joined him in his deathbed, as he recorded his own slow capitulation to cancer in 1990.
He was “a man who would have liked to have transplanted a camera into his head to permanently record the world around him,” wrote Beatrix Ruf, the director of the Stedelijk Museum in Amsterdam, and Marta Gili, the director of the Jeu de Paume in Paris, who have collaborated to present a major retrospective of his work for both museums.
That text comes from the preface to the catalog of the exhibition, “Ed van der Elsken — Camera in Love,” at the Stedelijk until May 21, before it moves to the Jeu de Paume, from June through September, and then to the Fundación Mapfre in Madrid.
Even though his cameras were ever-present, van der Elsken’s work didn’t contain the least tinge of solipsism. It didn’t explore his personal identity — he was far more concerned with using his camera for documenting the social culture around him, especially the counterculture. His lenses captured the reckless, drug-taking bohemians in postwar Paris, the gruesome slaughter of hunted elephants in Africa, the demolition of Amsterdam’s looted and destroyed Jewish Quarter, segregation in South Africa under apartheid, jazz musicians onstage, and all forms of love — gender-bending, interracial and otherwise. He’s most famous for pictures shot in grainy, high-contrast black and white.
A 1993 review in The New York Times compared his photographic style to “aspects of Robert Frank’s melancholy romanticism with Weegee’s harsh fascination with the underside of city life”; his cinéma vérité style of documentary filmmaking was most associated with anthropological research.
“He was always looking for what he called ‘my kind of people,’” said Hripsimé Visser, the Stedelijk curator of the exhibition, who has studied van der Elsken’s work for 40 years. “And what he meant by that was not the beautiful people and not the famous people but the people who tried to live or to survive.”
In the Netherlands, van der Elsken is best known as one of the leading street photographers of the 20th century, Ms. Visser said, but the full dimensions of his artistic practice haven’t been widely appreciated in his home country, let alone abroad.
“Almost from the start he was also a filmmaker, a documentary maker,” she said, adding that he was often compared to people like William Klein or Jonas Mekas, “people who really didn’t film from a distance but filmed their own lives and filmed with cameras that could record in the most direct way.”
Van der Elsken began shooting photos on the streets of Amsterdam after World War II, then moved to Paris in 1950, where he worked in the darkrooms of the Magnum agency, printing for Henri Cartier-Bresson and Robert Capa. In 1953, the American photographer Edward Steichen, the curator of photography at the Museum of Modern Art, selected 18 of his works for the exhibition “Postwar European Photography,” and one photograph for “The Family of Man” exhibition and book of 1955. Between those two shows van der Elsken married a fellow photographer, Ata Kando. Steichen suggested that van der Elsken turn his Paris photos into a book, which he did in 1956, blending fact and fiction to create a novel in pictures: the tale of an ill-fated love affair between a Parisian woman and a Mexican man, “Love on the Left Bank.”
In 1960, he and his second wife, Gerda van der Veen, sold everything to embark on a 14-month trip around the world. A book he made of the journey, “Sweet Life,” is now considered one of his major achievements. In 1971, like many other artists and hippies of his era, he went back to the land: in his case, a farm in Edam, the Netherlands, with his third wife, the photographer Anneke Hilhorst.
The exhibition includes about 200 prints and a dozen films, beginning with his postwar work in Amsterdam and Paris, moving chronologically as he traveled the globe and ending with the film “Bye” he made as the last chapter of his life, after he learned in 1988 that he had incurable prostate cancer. They are drawn from the Stedelijk’s collection of about 340 works, as well as an extensive archive, now owned by Ms. Hilhorst.
The Stedelijk last hosted an exhibition of its highlights a quarter-century ago, also curated by Ms. Visser, who said she “always felt that it didn’t show enough what kind of spirit, what kind of artistic attitude he had.”
The goal of this exhibition, she said, is not just to show his best images but to explore how he worked as a multidisciplinary artist.
The exhibition also includes marked-up contact sheets, sketches of the books he would later make — reminiscent of film storyboards — and some lesser-known color photographs made during the last 30 years of his life.
Although he has not been a household name, Ed van der Elsken has influenced a wide range of admirers among artists, including Nan Goldin, Anton Corbijn, Valérie Jouve and Paulien Oltheten, said Annet Gelink, an Amsterdam-based gallery owner who represents his works.
When she first discovered his images, Ms. Goldin said in an essay for the catalog, “The feeling was similar to that of meeting a lover, or of finding a brother.” She added, “So much of his work I can summon in my mind’s eye.”
While visiting friends in Edam after van der Elsken died, Ms. Goldin met Anneke, his widow, and John, her son with van der Elsken. They were so friendly and welcoming, she said, that she moved into their home for a while.
Twenty-seven years after his death, van der Elsken is still accumulating acolytes. The opening night of “Ed van der Elsken — Camera in Love” had a surprisingly enthusiastic reception among those under 30, Ms. Ruf, the Stedelijk’s director, said.
“Our impression was that his way of making life the center of his work is very appealing to a younger generation,” she said. “There’s almost a kind of revival of the ethics and values and interests of the ’60s generation, the streets, the direct contact and direct activity, and the movement of people into public life.”
Ms. Gili, in a telephone interview, said that van der Elsken’s work has a particular kind of vitality that speaks to the current sociopolitical climate. “He was making pictures in a moment of crisis in Europe, and we are also in crisis now, not only economically but in terms of social values,” she said. “He was working with social values — values he was espousing and values he was against.”
He was also using his camera much in the way that young people today snap selfies and navigate their own personal boundaries between the private and the public selves, she said.
Van der Elsken, she said, explored the “questions that arise when we begin this elimination of the walls between what we are and how the others look at us. This idea of just being permanently exposed.”
How Ed van der Elsken Influenced Other Artists
By NINA SIEGALFEB. 24, 2017
AMSTERDAM — Ed van der Elsken may not have become a household name, but his art has influenced a broad range of photographers, filmmakers and other contemporary artists. Here are three who expressed a direct connection to his art.
Nan Goldin
The contemporary American photographer Nan Goldin, known for her deeply personal snapshot-like portraits, and her wrenching, diaristic slide show, “The Ballad of Sexual Dependency,” describes van der Elsken as her “real predecessor” and “a brother,” whose photographs of lovers are “so naked I can feel the flesh.”
“Ed didn’t quite get the attention he deserved,” she wrote in an essay, “Photographing as a Need,” for the catalog of the exhibition “Ed van der Elsken — Camera in Love.” “Yet when I was introduced to his work, I felt incredibly close to it. It felt the most tender to me, unbelievably sensitive, and so full of love.” Like van der Elsken, Ms. Goldin has created a kind of document of her own life by photographing “the people that either were my lovers, had been my lovers or I want as lovers.”
Nobuyoshi Araki
Van der Elsken made 15 trips to Japan, photographing sumo wrestlers, riders on the packed metros and gangsters, and has since had an influence on Japanese photography. But it was his 1956 book “Love on the Left Bank,” shot in Paris, that influenced the contemporary Japanese artist Nobuyoshi Araki, who stumbled across it in his 20s. Much later in his life, he created an homage to van der Elsken, “Love on the Left Eye,” a photographic series and a book, published by Taka Ishii Gallery in Tokyo, with raw, intimate portraits. Mr. Araki was going blind in his right eye because of a retinal artery obstruction, so he blacked out the right side of all his prints. “He added a very personal element to photos, which is something that Ed was always doing,” said Annet Gelink, an Amsterdam-based gallerist who exhibited the series alongside van der Elsken’s work in 2014.
Paulien Oltheten
When she was a teenager, the Dutch photographer and filmmaker Paulien Oltheten scoured her local library for books containing faces she could draw when she got home. There was one she borrowed countless times: van der Elsken’s “Eye Love You,” his first in color, published in 1977.
“Again and again, I joined van der Elsken on his round-the-world trip as I leafed through the book in my room, reading the spontaneously written captions,” she wrote in an essay for the catalog. She was inspired by the way van der Elsken created a style of documentary photography that was a little bit staged. “As he was photographing them he talked to them, flirted, teased, almost danced around them. He frequently challenged and provoked them. You could call it a kind of directing.”
‘Mensen dachten dat wij stoute meisjes waren’
Gina en Sonja Kruiswegt (77) werden in 1956 op de foto gezet door Ed van der Elsken. Ze zijn vaak uitgenodigd voor exposities om te poseren bij de beroemde foto, maar over hun levens was weinig bekend. „Een grote S. Een shitleven.”
Danielle Pinedo
24 februari 2017
‘De verliefde camera’ is t/m 21 mei te zien in het Stedelijk in Amsterdam.
Hij hing de afgelopen weken op honderden billboards in de Randstad: de Ed van der Elsken-foto van tweelingzusjes Gina en Sonja Kruiswegt. Twee jonge vrouwen poseren – met lichte tegenzin, zo lijkt het – voor de beroemde fotograaf. Tweeling op de Nieuwmarkt, 1956 is tot en met 21 mei te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam.
Gina en Sonja hebben vaker interviews gegeven, maar die draaiden altijd om de fotograaf en zijn foto. Ze worden vaker uitgenodigd voor exposities – zoals onlangs in het Stedelijk – waar zij gewillig poseren voor hun metershoge portret. Maar over hun levens was weinig bekend.
We zitten in de woonkamer van Sonja in Lelystad. Het portret van Van der Elsken hangt achter de eettafel. Daaromheen staan zilverkleurige baroktronen. De spiegel bij de bank wordt geflankeerd door engelen. „Het heeft wel iets van een circus”, zegt Sonja, die met haar zus jarenlang professioneel in de trapeze hing.
Je wilt graag dat iemand je af en toe een knuffel geeft
Voordat we komen te spreken over hun leven, kijken wij naar de foto van ruim zestig jaar geleden: twee vrouwen in tweed-rok en omslagblouse. Sonja kijkt in de lens, Gina lijkt afgeleid door iets of iemand achter de fotograaf. Wat valt hen op? Sonja gaat verzitten op de blauwe divan en doorbreekt de stilte. Ze vertelt dat zij als kind graag aandacht wilde, maar er ook voor terug deinsde. „Je wilt graag dat iemand je af en toe een knuffel geeft, maar bent ook heel bang voor wat er uit voort kan komen. Wij waren die aandacht van huis uit niet gewend. Dat zie ik als ik naar die foto kijk.”
We gingen wel uitdagend lachen en met ze praten…
Gina zegt dat zij ervan hield mensen aan te kijken en daarna haar hoofd af te wenden. „Mensen dachten wel eens dat we stoute meisjes waren die met elke jongen mee gingen. Nou, mooi niet! We gingen wel uitdagend lachen en met ze praten, maar voor de rest…”
Aantrekken-afstoten, Sonja doet het nog steeds. „Ik vertrouw mensen niet snel.”
De dag waarop de foto gemaakt werd liepen de zusjes over de kermis op de Amsterdamse Nieuwmarkt. En toen stond opeens die vreemde, niet onaardige man voor hun neus. „Hij zei dat wij aparte types waren”, zegt Gina. „En of hij ons mocht fotograferen.” Doe maar, gebaarde ze. Enkele jaren geleden zagen de zussen de foto voor het eerst, bij een tentoonstelling in het Rijksmuseum. Ze waren „verrast en vereerd”. Sonja: „Het is een mooi idee dat die foto de wereld rond gaat, ook als ik er straks niet meer ben.”
Gina en Sonja Kruiswegt (77) groeiden op in Amsterdam. Toen ze dertien waren sloten ze zich aan bij het circus.
Als jonge vrouwen werden ze gefotografeerd door Ed van der Elsken. De zussen wonen nu in Lelystad.
Gina en Sonja (1940) groeiden op in een gezin met zeven kinderen. Voor de oorlog woonden hun ouders in Haarlem. Hun vader runde een grote ijssalon, hij „stond in hoog aanzien”, zegt Sonja. Maar de winkel werd op last van de Duitsers gesloten, het gezin verhuisde naar een goedkope woning bij het Sarphatipark in Amsterdam.
Vader Kruiswegt vond een baan als timmerman in Badhoevedorp. Hij reisde elke dag op en neer. „Met zes sneetjes brood met bruine suiker”, weet Gina nog. „Zó zielig!”.
Zag je langs de kant dooie kinderen op een kar liggen…
Het was armoede, zegt Sonja. „We aten in de oorlog uit vuilnisbakken. Aardappelschillen. Suikerbieten. Ik herinner me dat we een keer met mijn moeder naar Haarlem zijn gelopen, op zoek naar eten. Zag je langs de kant dooie kinderen liggen op een kar. Dat zijn dingen die je niet kan vergeten.”
Gina vertelt over de moffenhoeren die met teer op hun hoofd werden rond gedragen. Over de onderduikster – een buurvrouw – die onder het bed van de tweeling werd verstopt toen de Duitsers op de deur bonsden. De meisjes waren vier jaar en deden of ze sliepen. „Ik zie nog die grote laarzen”, zegt Sonja.
En dan die keer dat hun moeder eten haalde ‘op de bon’. Ze had Sonja en Gina willen meenemen, maar liet hen thuis omdat het regende. Uren wachtten de kinderen op haar terugkeer. Tot zij door vreemden thuis werd afgeleverd. „Er was een bom gegooid”, zegt Sonja. „Ik schrok me dood. Ze was helemaal verbrand.”
Tijdens het gesprek kijken de zussen elkaar nu en dan onderzoekend aan. Ze wonen bij elkaar om de hoek, zien elkaar vaak, maar praten niet in detail over hun jeugd. En al helemaal niet over de liefde die zij tekort kwamen. „We mochten als kind zelden de deur uit”, zegt Sonja. „Alleen naar school en terug. En af en toe touwtje springen. Als we thuiskwamen was het: strijken, afwassen, boel opruimen.”
Dat móesten we aan. En ik had er zo’n hekel aan
Gina wordt nog „pissig” als ze denkt aan de kleding die zij van haar moeder moesten dragen. „Vaak met bloemetjesmotief. Tot aan de kin gesloten. En identiek.” Ze werpt een blik op de foto van Van der Elsken. „Kijk wat een achterlijke kleding! Dat heeft onze moeder uitgezocht. Dat móesten we aan. En ik had er zo’n hekel aan!”
Moeder Kruiswegt kon geen liefde geven. En dat komt, zegt Sonja, omdat zij zelf geen liefde heeft gekend. „Háár moeder is jong overleden. En daarna kreeg ze zeven kinderen, dus veel vrijheid heeft zij niet gehad. Ze zat maar binnen achter die naaimachine, terwijl mijn vader dag en nacht werkte. Wat heeft zij aan het leven gehad?”
Pas tegen het eind van haar leven – ze werd ziek, haar man was al overleden – schemerde iets door van de vrouw die zij had kunnen zijn: lief en zorgzaam. Sonja: „Toen had ik het gevoel: dat is mijn moeder. Zoals ik het wilde. Ik verzorgde haar in het hospice, we kregen een band. Dan begin je te voelen dat het je moeder is, de laatste maanden.”
Maar ja, het was een beetje laat
„Ze was meer open”, vindt ook Gina. „Maar ja, het was een beetje laat.”
Moeder Kruiswegt was niet streng toen er op een dag een vrouw aan haar deur verscheen. Ze vertelde dat ze bij circus Frans Althoff werkte en Sonja en Gina had ontmoet toen zij na school langs het circus-terrein liepen. De meisjes vielen op door hun gitzwarte lange haar. Ze waren zeer geschikt voor een indianennummer. Mochten haar dochters een tijdje met het circus door Europa reizen?
Moeder Kruiswegt aarzelde geen moment. Nog diezelfde week vroeg zij een paspoort bij het consulaat aan. „Ze had genoeg aan de andere kinderen”, vermoedt Sonja. „Kinderen waar ze zelf niet op had zitten wachten. Vroeger had je geen voorbehoedmiddelen hè.”
Gina en Sonja waren pas dertien toen zij zich bij het circus aan sloten. Maar angst kenden zij geen van beiden. „Het voelde als de weg naar de vrijheid”, zegt Sonja. „Misschien omdat mijn moeder zo streng was.”
„Maar het circus was óók streng”, zegt Gina.”
„Nóg strenger”, zegt Sonja. Terugkijkend kan zij zich niet voorstellen dat een moeder haar dertienjarige kinderen meegeeft aan een onbekende. „Mijn kleinkind is dertien. Als ze alleen op de fiets naar school moet vind ik het al eng.”
Sonja en Gina vertellen over de vele acts die zij bij het circus hebben gedaan. Met in riemen gegespte enkels draaiden zij „loeihard” in een rad rond, terwijl messen in hun richting werden geworpen. Soms moesten zij elkaar vasthouden in de trapeze met een mondklem. En wat te denken van het motorcrossen langs een steile wand? Gina heeft het vaak gedaan, met gevaar voor haar leven.
De riemafdrukken zijn de stille getuigen van een harde jeugd. De zussen vertellen erover met een mengeling van ongeloof en trots. Op de vraag of ze mishandeld werden in het circus blijft het lange tijd stil. „In het circus heb ik veel slaag gehad, hoor”, zegt Sonja. Gina: „Eh, ja.”
Sonja: „Vooral als iets niet goed was – dat verwachtte je niet toen je begon.” Sonja was 35 toen ze een punt zette achter het circusbestaan. Gina deed dat vijf jaar later. Het reizen begon hun tegen te staan. Fysiek werd het steeds zwaarder. En voor hun kinderen – ze werden allebei verliefd op een circusartiest – was het een harde wereld. Sonja had er vier, Gina vijf. Ze reisden allemaal mee.
Een grote S
De zussen hebben lang gezocht naar de liefde van hun leven. De vaders van hun kinderen gingen er met andere vrouwen vandoor. Als werkende moeders stonden zij er alleen voor. „Een grote S”, vat Gina haar leven samen. „Een shitleven.” Al die tegenslag heeft haar gehard.
Pas de laatste jaren zit het mee. Toen Gina laatst een zware longontsteking kreeg, reed haar nieuwe vriend een week lang elke dag van Friesland naar Flevoland om haar te verzorgen. „Toen heeft hij bewezen dat hij van me houdt.”
Je hebt echte liefde gevonden en dan…
Sonja werd uiteindelijk gelukkig met Ted. Ze waren drie jaar samen en zouden in 2013 gaan trouwen. Kort voor de grote dag, overleed hij onverwachts aan kanker. „Je hebt echte liefde gevonden en dan wordt het op brute wijze bij je weggehaald”, zegt zij. „Net als bij mijn moeder, die stierf na een paar mooie maanden samen.”
Na de tweede kop koffie staat Sonja op van de bank. Ze zegt dat er nog een klusje moet worden geklaard. Over een uur komt de fotograaf en ze wil nog doorpassen. De witte jurken hangen al klaar, Sonja heeft voor de gelegenheid een roze vest uitgezocht. Gina een indianenjasje. „Ik denk dat mijn moeder het mooi had gevonden”, zegt Sonja.
De Belgische tweeling die niet Belgisch bleek
Pas een kleine twee jaar geleden werd duidelijk wanneer en waar Ed van der Elskens ‘Belgische’ tweeling werd gefotografeerd.
Milou van Rossum
3 februari 2017
„Tweeling, België, 1968” luidt het bijschrift van deze foto van twee aandoenlijke roodharige meisjes in de catalogus van de grote Ed van der Elsken-tentoonstelling in het Stedelijk Museum, De verliefde camera. Op de expositie zelf is de foto niet te zien.
Onder die titel was de foto ook meer dan twintig jaar lang opgeslagen bij het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam, dat de Van der Elsken-archieven beheert. Tot in april 2015 op de Facebookpagina van het museum zich een man uit IJsland meldde: hij wist zeker dat de foto in Reykjavik was genomen. Als bewijs had hij een oude ansichtkaart, waarop de locatie van de foto overduidelijk te herkennen is.
Hoe heeft het misverstand de wereld in kunnen komen? Van der Elsken bewaarde zijn dia’s niet altijd chronologisch. „De foto van de twee meisjes is in een van Van der Elskens thematische selecties terecht gekomen”, zegt Martijn van den Broek, hoofd collecties van het Fotomuseum. De naam van de map: „Selecties, please.” Iemand bij het museum heeft op basis van het straatbeeld aangenomen dat de foto in België was gemaakt, en plaatste hem in een van de jaren dat Van der Elsken daar fotografeerde. Van der Elsken was alleen in 1970 in IJsland, op doorreis naar Groenland. Hij maakte er slechts een handvol foto’s, waarvan deze volgens Van den Broek de enige goede is.
Tijdens de discussie die zich ontspon op Facebook, meldde zich ook iemand die de meisjes – inmiddels natuurlijk vrouwen – kende, en recente foto’s liet zien. Ze bleken geen tweeling te zijn. Omdat Van den Broek niet meer met zekerheid durfde te stellen dat het wel zusjes zijn, werd het nieuwe onderschrift: „Meisjes, Reykjavik, IJsland, 1970.”
Posts
Geen opmerkingen:
Een reactie posten