Frans Zwartjes: The Holy Family
Published by Van Zoetendaal Publishers
Frans Zwartjes is a filmmaker, musician, violin maker, draughts man, painter and sculptor. In 1968, he was one of the first Dutch visual artists to make use of film, initially as a record of his performances, but soon thereafter as an independent medium, perfectly suited to his method of creating visual art. The oeuvre of Zwartjes, once called “the most important experimental filmmaker of his time” by American essayist Susan Sontag, includes over 50 films. This monographic publication consists of a selection of photographs taken by the artist during his years of filming.
Erotische, tedere typisch jaren zestig beelden
Arjen Ribbens
artikel
Drie zalen met broeierige foto's in gruizig zwart-wit. De meeste van krankjorume situaties met vrouwen in hippiejurken dan wel halfnaakte of volledig naakte vrouwen in de hoofdrol. En op de achtergrond klinkt psychedelische muziek, afkomstig uit een belendende filmzaal. Hoe jaren zestig kan een tentoonstelling zijn? Het enige wat ontbreekt zijn lsd-pilletjes en stroboscooplampen.
In het Haagse GEM is een fototentoonstelling van Frans Zwartjes (1927), de kunstenaar die met zijn experimentele undergroundfilms eind jaren zestig internationaal naam maakte. Enige tientallen grofkorrelige, korte films zonder duidelijk verhaal, zonder tekst, en meestal met een mix van erotische, wrede �n tedere beelden. Als kijker besef je onmiddellijk dat er iets aan de knikker is. Maar wat precies, daar kan je slechts naar gissen. Volgens de Amerikaanse essayist Susan Sontag was Zwartjes de 'belangrijkste experimentele filmer van zijn tijd'.
Zwartjes staat te boek als een veelzijdig kunstenaar, die naast zijn filmwerk ook musiceerde (hij speelde viool in het orkest van de Nederlandse Opera), tekende, schilderde en beeldhouwde. Dat hij in zijn hoogtijdagen ook heeft gefotografeerd, werd vorig jaar pas bekend toen zijn zoon Jasper bijna zevenhonderd afdrukken uit de periode 1968-1975 tussen de spullen van zijn vader vond. Via galeriehouder Willem van Zoetendaal belandden de silverprints in de collectie van het Haags Gemeentemuseum.
Het is een wonder dat de foto's er nog zijn, zegt de 86-jarige kunstenaar telefonisch. Ik had een camera, chemicali�n en een handboek fotografie gekocht, zodat ik bij het filmen ook foto's kon maken. Handig voor de publiciteit. Nu pas zie ik de kwaliteit van die foto's.
Zwartjes trok zich als buitenstaander niks aan van de inhoudelijke en formele regels van de film en fotografie van zijn tijd. Zwartjes: Tajiri, een bevriend kunstenaar liet me een abstracte Japanse pornofilm zien. Heel goed. Ik zei: 'Dat ga ik ook doen.'
Op veel werk in de tentoonstelling figureert de kunstenaar zelf. Met zijn kostuum en (met meel) bepoederde hoofd lijkt hij op Heath Ledgers vertolking van The Joker in de Batman-film
Hij trekt al net zulke gekke bekken en zijn gedrag is niet veel minder vreemd.
Op zijn dertigste werkte Zwartjes een jaar in de psychiatrische inrichting in Santpoort. Die ervaring heeft grote invloed gehad op zijn werk, zegt hij. Ideetje van mijn moeder. Als ik iets voor mensen wilde betekenen, moest ik daar eens een tijdje rondlopen, vond ze.
Sommige pati�nten leken hem heel normaal. Tot ze opeens in de gang een oor tegen de muur drukten. Zulk surrealistisch gedrag is een grote rol in mijn werk gaan spelen. Wat het precies betekent, dat weet ik zelf ook niet. Het gaat ook niet om het onderwerp, het medium is de boodschap.
Het is een wonder dat de foto's er nog zijn. Frans Zwartjes Beeldende kunst Frans Zwartjes - The Holy Family T/m 19 jan in GEM, Den Haag. Catalogus, Galerie Van Zoetendaal, 35 euro. ***
Foto-onderschrift: Ongetiteld, circa 1969, collectie Haags Gemeentemuseum
Op dit artikel rust auteursrecht van NRC Handelsblad BV, respectievelijk van de oorspronkelijke auteur.
26 mei 2013 »
Het gebeurt altijd zo goed als onverwachts, het plotseling opduiken van het werk en de naam van een bijna vergeten fotograaf. Waar hebben we dit aan te denken en wat betekent het, nu en hier. Een beknopte reconstructie van de activiteiten rond het werk van de filmer die ook fotograaf bleek te zijn. En een beschrijving van de recente publicatie Frans Zwartjes – The Holy Family.
Het boek is samengesteld door Jasper – de zoon – Zwartjes en Willem – de vorm- en uitgever – van Zoetendaal. Het Haags Gemeentemuseum bleek geïnteresseerd in het werk en ‘verwierf’ via Van Zoetendaal Collections ca. 400 foto’s uit de periode 1968 – 1975, zijn eerste film én found storage, met onuitgevoerd ruw materiaal. Dat was in december vorig jaar. In dezelfde maand organiseerde het nieuwe filmmuseum Eye een avond waarop het boek is gepresenteerd, films zijn vertoond en Hans Janssen, hoofdconservator moderne kunst van het Haagse museum vertelt over het hoe en waarom van de aankoop. Later dit jaar opent in het GEM, één van de drie musea onder de koepel van het gemeentemuseum Den Haag een overzicht van het film- en fotowerk van Zwartjes.
Frans Zwartjes (1927) heeft een veelzijdig curriculum vitae: violist, filmer, fotograaf, vioolbouwer, docent. In de jaren zeventig kreeg hij een eervolle vermelding van Susan Sontag: ‘de belangrijkste experimentele filmmaker van deze tijd.’ Zijn films zou je kunnen omschrijven als ‘unheimisch’, gedraaid in zwart-wit op 16 millimeter materiaal en vaak gemonteerd in de camera. Naast zijn vrouw Trix en hijzelf spelen acteurs cq regisseurs cq beeldend kunstenaars als Moniek Toebosch en Lodewijk de Boer een belangrijke rol in de ruim vijftig projecten die hij realiseert. De personages creëeren momenten uit moeilijk terug te vertellen gebeurtenissen, mede omdat de sfeer allesbepalend is.
De sfeer van zijn werk kun je surrealistisch noemen. Evenals bij Breton en zijn kameraden leunt het op de gedachten van Sigmund Freud, mogelijk Franz Kafka en met betrekking tot Zwartjes: het naoorlogse existentialisme en de hippiebeweging. De foto’s in het boek houden direct verband met zijn films. Ze kwamen tot stand op de set als stillfoto’s of tijdens repetities. De grofkorrelige beelden worden bevolkt door veelal dramatisch opgemaakte mannen en vrouwen, waarbij we vaak de expressieve Moniek Toebosch door het beeld zien wandelen. De vrouwen verschijnen in deze foto’s, volgens de zeden van het betrefffende tijdsgewricht, in alle stadia van geheel gekleed tot geheel ontkleed.
The Holy Family is samen met In and Out of Fashion van Viviane Sassen en Poppyvan Robert Knoth en Antoinette de Jong genomineerd voor de Kees Scherer Award, de tweejaarlijkse prijs voor het beste fotoboek, die tijdens Fotofestival Naarden zal worden uitgereikt.
fotografie: Frans Zwartjes
tekst: Monica Monizza
samenstelling: Jasper Zwartjes & Willem van Zoetendaal
vormgeving: Willem van Zoetendaal
paperback, 34 bij 24 cm, 144 pagina’s,
uitgever: Van Zoetendaal Publishers en Gemeentemuseum Den Haag
prijs: € 35,-
inclusief DVD ‘Untitled’ 1969
Posts
Geen opmerkingen:
Een reactie posten