Landscapes Framed by a Chevy
By KAREN ROSENBERG
If you were a serious photographer in the 1960s, a Robert Frank or a Garry Winogrand crisscrossing the country on a Guggenheim grant, you needed a car as much as your Leica. But what if Mr. Frank, or Winogrand, had never left the wheel? That perverse thought seems to have inspired a recent series by another photography great, Lee Friedlander. Mr. Friedlander’s “America by Car” has just been published in book form and, starting on Saturday, will be on view at the Whitney Museum of American Art.
Don’t expect the photographs — 192 in all, packed into the Whitney’s fifth-floor mezzanine in Mr. Friedlander’s characteristically dense style — to cohere into an “On the Road”-style narrative. Mr. Friedlander groups images by subject, not geography: monuments, churches, houses, factories, ice cream shops, plastic Santas, roadside memorials.
So “America by Car,” organized by Elisabeth Sussman, the Whitney’s photography curator, is more of an exercise in typology, along the lines of Ed Ruscha’s “Twentysix Gasoline Stations.” But there’s nothing deadpan or straightforward about the way Mr. Friedlander composes his pictures. He knows that cars are essentially illusion factories — to wit: “Objects in the mirror are closer than they appear.”
Some of the illusions on view here exploit the technology of the camera Mr. Friedlander has been using since the 1990s, the square-format Hasselblad Superwide (so named for its extra-wide-angle lens). The Superwide produces crisp and detail-packed images that are slightly exaggerated in perspective, giving the foreground — the car — a heightened immediacy.
As Peter Galassi, the Museum of Modern Art’s chief photography curator, wrote in the catalog for Mr. Friedlander’s 2005 retrospective, “It was the maw of the Superwide that suggested to Friedlander that he add to his already overstuffed inventory the bulbous plastic landscape of the contemporary automobile interior.” The aggressive foreshortening in many of the pictures is amplified by compositional sleights of hand. In many cases Mr. Friedlander photographs a building head-on and aligns its bottom edge with the windshield or window, effectively eliminating the picture’s middle ground. (Think of Old Hollywood road scenes, with moving projections and stationary cars.)
Meanwhile the rear-view and side-view mirrors intrude on the main image as televisions do in his 1960s photographs. They might show a house or a patch of sky or, in a few cases, the photographer and his camera.
Other parts of the car — the steering wheel, the door, the radio — frequently cut across the picture. Sometimes they bring a comforting structure to a chaotic intersection or industrial scene; at other times they obstruct a picturesque view (of a New England church, or a Rocky Mountain landscape).
Some of the photographs are dizzyingly complex, like one taken in Pennsylvania in 2007. The camera looks out through the passenger-side window, at a man whose feet appear to be perched on the door frame. He is standing in front of a trompe l’oeil mural of a train, which seems to be heading right at the car. In the side-view mirror you can see a woman approaching. It’s a bizarre pileup of early cinematic trickery (as in the Lumière Brothers), amateur photography and surveillance technology.
Cars distance people from one another, this series reminds us over and over. When Mr. Friedlander photographs people he knows — the photographer Richard Benson, or the legendaryMoMA curator John Szarkowski (to whom the book is dedicated) — he remains in his seat, shooting through an open window. In just a few instances the subjects poke their heads inside, a gesture that seems transgressive in its intimacy.
There’s distance too between Mr. Friedlander and the social and political subject matter that captivated Mr. Frank. His camera lingers on Civil War monuments but generally shies away from contemporary battles, except for the odd American flag or “Obama-Biden” bumper sticker. And his itinerary apparently didn’t include New Orleans, or Detroit.
He did drive through the Rust Belt, passing factories in Akron, Ohio, and houses in Cleveland that look very much like the ones in Depression-era paintings by Charles Burchfield (on view elsewhere in the museum). But in almost every case the car is a kind of shield that deflects empathy.
Did he ever get out of the vehicle? Just once in this series, for a self-portrait. It’s the last picture, and it shows him leaning into the driver’s-side window, elbow propped on the door, left hand reaching for the steering wheel.
Maybe he was thinking of the last image in “The Americans” — a shot of Mr. Frank’s used Ford taken from the roadside, showing his wife and son huddled in the back seat. In Mr. Frank’s photograph the car is a protective cocoon. Mr. Friedlander seems to see it that way too, but from the inside out.
“Lee Friedlander: America by Car” continues through Nov. 28 at the Whitney Museum of American Art; (212) 570-3600, whitney.org.
10. Realize you don’t always have to photograph people
Skyline van Chicago bezien door stukje autoruit
Heel veel typisch Amerikaanse plekken komen langs door die ramen. De skyline van Chicago weet hij precies te vangen achter het strookje raam dat net boven het portier uitsteekt. De kenmerkende smoezeligheid van veel Amerikaanse non-steden vangt hij in terloopse straatbeelden met bizarre details, zoals een hond die geduldig bij het stoplicht zit te wachten om over te steken. Een billboard met de treurige letters 'ME RY RISTMAS' is een boodschap als een slecht gebit. Je voelt meteen: hier heeft in geen jaren iemand naar omgekeken.
Het ene moment toont Friedlander zich een liefhebber van roadside architecture, zoals de manshoge ijsco die hij precies �p de zijspiegel weet te manoeuvreren. Het volgende moment weet hij het drama van de leegte van dat enorme land te vangen in een foto van slippende bandensporen in de sneeuw op de weg voor hem in Montana. En ineens steken vrienden hun hoofd door het raam, zoals Maya Lin, ontwerper van onder meer het Vietnam herdenkingsmonument in Washington.
Eindelijk heeft Friedlander ons zijn great road trip book gegeven, schrijft Joshua Chang, curator aan de Yale University Art Gallery die in 2010 Friedlanders archief heeft verworven, in zijn begeleidend essay.
Friedlander heeft zich verstaan met zijn helden en tijdgenoten als Walker Evans, Eugene Atget, Bernd en Hilla Becher en Robert Adams. Jammer is alleen dat op een gegeven moment de auto-als-kader niet zo heel veel meer toevoegt aan je ervaring als kijker. Met alle respect voor de monumentaliteit van de onderneming, die in totaal 192 foto's bevat: het uitgangspunt wordt een trucje.
Veel frisser doet zijn oudere project The New Cars (1964) aan. Het tijdschrift Harper's Bazaar gaf Friedlander destijds opdracht nieuwe auto's te portretteren. Hij kreeg de vrije hand - en dat hebben ze geweten. De fotograaf liet de nieuwe modellen naar de achterbuurten van Detroit brengen en fotografeerde ze niet als sterren maar als toevallige passanten - in een sloperij, als een reflectie in een ruit, achter een hek. De redactie schrok zich rot en heeft ze nooit afgedrukt. Het zijn vindingrijke, subversieve foto's waarin hij in zijn beelden de sex appeal van de auto op de hak neemt en de rol van de auto als icoon ondermijnt, of op z'n minst relativeert. Heerlijk.
Skyline van Chicago bezien door stukje autoruit
Tracy Metz
Recensie
De Amerikaanse fotograaf Lee Friedlander (1934) houdt eigenlijk helemaal niet van auto's, volgens de auteur van de brochure bij zijn grote solotentoontelling bij FOAM, America by Car. Dat is een opmerkelijk feit over iemand bij wie de auto al zo lang zo'n prominente rol in zijn oeuvre speelt. Maar de auto is nu eenmaal een Amerikaanse icoon - de voorruit de lijst om het bewegende schilderij van het landschap waar iedere reiziger doorheen kijkt.
Niet voor niets staat de auto letterlijk centraal in wat vermoedelijk Friedlanders laatste majeure project zal zijn, gezien zijn leeftijd. Halverwege de jaren negentig is hij begonnen door het land te reizen in huurauto's, die hij uitkoos aan de hand van de vormgeving van hun dashboard en spiegels. Vanuit die kunststoffen interieurs fotografeerde hij door de vooruit, door de ramen, vaak met fragmenten van het straatbeeld achter hem zichtbaar in de zij- of achteruitkijkspiegel.
Het ene moment toont Friedlander zich een liefhebber van roadside architecture, zoals de manshoge ijsco die hij precies �p de zijspiegel weet te manoeuvreren. Het volgende moment weet hij het drama van de leegte van dat enorme land te vangen in een foto van slippende bandensporen in de sneeuw op de weg voor hem in Montana. En ineens steken vrienden hun hoofd door het raam, zoals Maya Lin, ontwerper van onder meer het Vietnam herdenkingsmonument in Washington.
Eindelijk heeft Friedlander ons zijn great road trip book gegeven, schrijft Joshua Chang, curator aan de Yale University Art Gallery die in 2010 Friedlanders archief heeft verworven, in zijn begeleidend essay.
Friedlander heeft zich verstaan met zijn helden en tijdgenoten als Walker Evans, Eugene Atget, Bernd en Hilla Becher en Robert Adams. Jammer is alleen dat op een gegeven moment de auto-als-kader niet zo heel veel meer toevoegt aan je ervaring als kijker. Met alle respect voor de monumentaliteit van de onderneming, die in totaal 192 foto's bevat: het uitgangspunt wordt een trucje.
Veel frisser doet zijn oudere project The New Cars (1964) aan. Het tijdschrift Harper's Bazaar gaf Friedlander destijds opdracht nieuwe auto's te portretteren. Hij kreeg de vrije hand - en dat hebben ze geweten. De fotograaf liet de nieuwe modellen naar de achterbuurten van Detroit brengen en fotografeerde ze niet als sterren maar als toevallige passanten - in een sloperij, als een reflectie in een ruit, achter een hek. De redactie schrok zich rot en heeft ze nooit afgedrukt. Het zijn vindingrijke, subversieve foto's waarin hij in zijn beelden de sex appeal van de auto op de hak neemt en de rol van de auto als icoon ondermijnt, of op z'n minst relativeert. Heerlijk.
Maar 1964 is alweer een hele tijd geleden.
Een billboard met de letters 'ME RY RISTMAS' vertelt een boodschap als een slecht gebit: hier heeft in geen jaren iemand naar omgekeken Fotografie Lee Friedlander: America by Car, t/m 11 dec. in FOAM. Info: www.foam.nl ***
Foto-onderschrift: Montana (2008) Bettina Katz, Cleveland, Ohio (2009) Foto's Lee Friedlander
Op dit artikel rust auteursrecht van NRC Handelsblad BV, respectievelijk van de oorspronkelijke auteur.
`Landschappen zijn verbazend moeilijk te fotograferen'
Lee Friedlander exposeert werkfoto's in huis Marseille
Door onze correspondent Marc Chavannes
artikel WASHINGTON, 5 DEC., De Amerikaanse fotograaf Lee Friedlander praat zoals hij fotografeert, met een focus op de kern, zonder een woord te veel. Hij hoort tot de groten uit zijn generatie, maar blijft nuchter over zijn werk `Ik ben fotograaf. Het kan me niet schelen of ik kunstenaar word genoemd.'
Lee Friedlander is bijna zeventig, maar hij is als fotograaf nog niet uitgekeken op zwart-wit. Aan kleuren is hij nog niet toe, misschien volgend jaar, vertelt hij. Zijn werk is te zien in Huis Marseille, Stichting voor fotografie, in Amsterdam.
Friedlander is een van de groten uit de generatie Amerikaanse realisten van de afgelopen halve eeuw. Met Robert Frank, Diane Arbus en Gary Winogrand ging hij verder waar Walker Evans de documentaire foto als sociaal portret had gebracht. Hij wordt vaak omschreven als sociaal fotograaf, maar zelf zegt hij: ,,Ik ben een sociaal fotograaf zolang mijn onderwerpen dat zijn. Ik heb ongeveer alles gedaan, nieuws, reportages, landschappen, noem het maar op. Ik ben langzamerhand een oude kerel.''
De National Gallery in Washington kocht in december 2000 een verzameling van 459 foto's van Lee Friedlander en erkende daarmee zijn belangrijke rol bij het portretteren van het Amerikaanse leven, vooral in de stad. De volledige serie foto's uit zijn boeken Self Portrait en Lee Friedlander zijn in de museum-collectie opgenomen, plus dertig foto's uit de serie American Monuments.
In de loop der jaren heeft Friedlander ook veel in fabrieken en bedrijven gefotografeerd. De overgang van ambachtelijk handwerk naar steeds verder geautomatiseerd en stil zittend werk heeft een serie portretten opgeleverd, die technisch en compositorisch briljant zijn, zonder gemaaktheid of trucs. Huis Marseille in Amsterdam laat vooral dat werk zien.
De emotie lijkt bij deze foto's te schuilen in de aandacht voor werkende mensen, maar een standpunt vertegenwoordigen zij niet. Klopt dat? Friedlander: ,,Ik ben altijd gefascineerd geweest door mensen aan het werk, door de concentratie die zij daarbij opbrengen. Een sociale overtuiging had ik niet bij het maken. Mededogen voor werk vol herhaling? Misschien had ik dat kunnen ontwikkelen. Maar er is niets mis met herhaling. Werk is eerbaar. Ik werk zelf ook graag.''
Het zijn typerende uitspraken voor Friedlander. Hij vindt het mooi dat musea en galeries zijn werk tentoonstellen, maar of het kunst is, daar gaat hij niet over. ,,Ik ben fotograaf. Het kan me niet schelen of ik kunstenaar word genoemd.'' Foto's kunnen kunstwerken zijn, maar de afdrukken zijn per definitie geen unieke kunstwerken. Het kenmerk van fotografie is juist dat je meer kopie�n kan maken van een opname, stelt de meester vast.
Lee Friedlander praat zoals hij fotografeert, met een volledige concentratie op de kern, zonder een woord te veel. Hij heeft geen theorie over de invloed van alle bewegende beelden om ons heen op de fotografie. ,,Ik hou wel van televisie, vooral via de kabel en de schotel, die oude films laten zien.'' Evenmin waagt hij zich aan een uitspraak over de gevolgen van de hoog ontwikkelde mogelijkheden van beeldmanipulatie op de computer. ,,Ik heb geen computer. Ik druk al mijn foto's zelf af.''
Heeft hij na decennia fotograferen het geheim ontdekt? Wat kan fotografie wat andere visuele media niet kunnen? Friedlander: ,,Ik ben er niet zeker van dat fotografie een voordeel heeft op andere technieken. Ik heb toevallig leren fotograferen, vanaf mijn veertiende, maar ik heb niks tegen andere media. Dit is mijn medium, en dan nog maar een hoekje ervan: ik heb de mogelijkheden van zwart-wit nog niet uitgeput.''
Toen Lee Friedlander midden jaren '90 slecht ter been werd en vreesde de rest van zijn leven in een rolstoel te moeten zitten, begon hij binnenshuis te fotograferen. Bijvoorbeeld de bloemen die zijn vrouw Maria had meegebracht. ,,De stillevens die ik maakte waren behoorlijk slecht, saai. Tot ik me beperkte tot de stelen. Die waren boeiender dan de bloemen.'' In Amsterdam hangen ook voorbeelden uit de serie Stems. De fotograaf koos na een jaar overigens voor een operatie, die volledig is geslaagd: ,,Ik kan nu weer vijftien kilometer lopen''.
Friedlander, die een uur ten noorden van de stad New York woont, is op het ogenblik bezig met een familiealbum, merendeels ongepubliceerde portretten van familieleden. ,,En ik blijf voortdurend proberen landschappen te maken. Die zijn verbazend moeilijk.''
Info: Lee Friedlander, At Work, Huis Marseille, Keizersgracht 401, Amsterdam, t/m 22/2, di-zo, 11-17 uur. Inl: 020-531 8989 of www.huismarseille.nl.
Foto-onderschrift: Lee Friedlander: `Zelfportret, Boston 1996' (Fraenkel Gallery San Fransisco)
Trefwoord: Fotografie; Kunst en Cultuur; Kunst
Geografie: amsterdam; verenigde staten; europa; west europa; nederland; noord holland; amerika; noord amerika
Persoon: Lee Friedlander
Foto-onderschrift: Lee Friedlander: `Zelfportret, Boston 1996' (Fraenkel Gallery San Fransisco)
Trefwoord: Fotografie; Kunst en Cultuur; Kunst
Geografie: amsterdam; verenigde staten; europa; west europa; nederland; noord holland; amerika; noord amerika
Persoon: Lee Friedlander
Op dit artikel rust auteursrecht van NRC Handelsblad BV, respectievelijk van de oorspronkelijke auteur.
Posts
Geen opmerkingen:
Een reactie posten