HONG KONG Ed van der Elsken
Ed van der Elsken's Hong Kong is a city of great atmosphere. The photographs, taken in 1959 & 1960, show a city not yet overwhelmed by neon and high-rise; a city that combines a deep sense of tradition with an energy in its streets that is both exhilarating and exhausting. Hong Kong is an extraordinary record by one of the major photographers of the 20th century.
Van der Elskens Hong Kong Eddie Marsman
De status die Ed van der Elsken inneemt in de Nederlandse fotografie is alleen al af te lezen uit het feit dat er ook na zijn dood nog regelmatig boeken van hem worden uitgebracht. Het recent verschenen Hong Kong is al het derde op rij, na Once Upon a Time (het monumentale oeuvre-overzicht uit 1991) en het door Anthon Beeke uit de naakten en 'liefdesfoto's' samengestelde l'Amour uit 1995.
De verschijning van laatstgenoemd boek deed even het ergste vrezen voor de nagedachtenis van Van der Elsken. Want ondanks de kwaliteit van menig individuele foto leed l'Amour toch danig onder hagiografische bewondering.
Ook de uitgave van Hong Kong riekt, gezien de recente overdracht van de Britse kroonkolonie, naar een voor de gelegenheid gemaakt werkstuk. Maar die indruk is allerminst terecht. Van der Elsken (1925-1990) stelde het boek in zijn twee laatste en hoogst productieve jaren nog zelf samen uit de foto's die hij maakte tijdens zijn wereldreis in 1959 en 1960. Het merendeel van de negatieven had 25 jaar onaangeroerd in zijn archief gelegen. Hij kwam ze weer tegen toen hij op verzoek van een Japanse uitgever werkte aan een (uiteindelijk niet verschenen) herziene uitgave van Sweet Life, het boek dat hij in 1966 maakte over zijn wereldreis en waarin hij enkele Hongkong-foto's had opgenomen.
Het was Van der Elskens bedoeling om het boek op korte termijn te laten verschijnen. De uitgave werd enkele malen aangekondigd bij zijn toenmalige uitgeverij-Fragment maar telkens uitgesteld, onder ander wegens de financiële problemen die de uitgave van Once Upon a Time met zich mee bleken te brengen. Na Van der Elskens overlijden probeerde zijn weduwe het project bij andere uitgevers onder te brengen. Maar zelfs in Japan, waar Van der Elsken de laatste jaren vier succesvolle boeken uitbracht (herziene versies van Bagara en Jazz, Japanse foto's uit de jaren 1959/60 en vroeg werk uit Parijs), bleek niemand geïnteresseerd. Uiteindelijk was het de Engelsman Dewi Lewis (oprichter van galerie, filmhuis annex uitgeverij Cornerhouse in Manchester) die het, in samenwerking met de Amsterdamse boekhandel en uitgeverij De Verbeelding, wél aandurfde.
Hong Kong, the way it was (er is alleen een Engelstalige editie verkrijgbaar) is tot en met de uitsnedes, formaten en volgorde van de foto's een origineel Van der Elsken-boek geworden: krachtig, eigenzinnig en bij vlagen flamboyant. Vormgever Jan van Toorn zette alleen de puntjes op de i en ontwierp het stevige zij het in haar typografie wat pontificale omslag.
Van der Elsken gaf Hong Kong de vorm van een reis door de stad: de aankomst in de haven, de sensatie van de eerste indrukken, het straatgewoel, de chaos en daarna het slenteren en echte ontdekken, om uiteindelijk te belanden in de sloppenwijken aan de rand van de kolonie. Met overzichten en straattaferelen schetst hij de sfeer van de uitzonderlijke Oost-Westerse smeltkroes, om die vervolgens te adstrueren met portretten en details: een stenen leeuw bij de ingang van de Bank of China, de neus van een Rolls Royce of het overdonderende beeld van een rijdende tram. Niet alleen in die details maar ook in de portretten houdt hij echter telkens voldoende afstand om de omgeving te laten meespelen. Het maakt dat zijn boek niet alleen zeer informatief is over het oude Hongkong, maar ook vol beweging. Veelvuldig maakt hij daarbij gebruik van meerdere, naadloos aan elkaar gemonteerde foto's op een en dezelfde pagina, een vormgevingstruc die hij ook in zijn andere boeken graag toepaste en die de dynamiek van zijn foto's danig versterkt.
Die heldere, verhalende opzet van Hong Kong is tamelijk opmerkelijk voor Van der Elsken. In vergelijking met zijn andere (zeker de latere) boeken, is hij nu veel meer bezig geweest met de nijvere alledaagse bevolking op straat dan met de bohémiens (zoals in Parijs), de zware jongens (Japan), of de prostituees en zonderlingen. De onderzoekende ogen van een kleermaker in het Chinese kwartier, het in een lach gerimpelde gezicht van een met haar kleindochter rondzeulende oma, de uitdagende split in de rok van een jonge vrouw - veel verder gaat hij ditmaal niet in het neerzetten van 'uitzonderlijke types'.
Misschien laat het verschil zich verklaren uit de afstand van jaren waarmee hij op zijn werk terugkeek. Maar het is ook niet onwaarschijnlijk dat het te maken heeft met de verrassing die Hongkong voor hem was met haar mengeling van exotisch en mysterieus Oosten en keurig en geregeld Brits Westen.
Toch tekent zich achter het verschil onmiskenbaar de overeenkomst met de rest van zijn oeuvre af: de foto's zijn vrolijk, sfeervol en altijd en overal vol mensen. En bovenal zijn ze zwart, met luchten die in de donkere kamer soms tot donderwolken zijn 'doorgedrukt'. Het is vooral dankzij die stijl dat je je menigmaal betrapt op de gedachte eigenlijk met een herdruk van een reeds veel eerder verschenen boek van Van der Elsken van doen te hebben. [NRC Handelsblad, 11jul1997]
Posts
Geen opmerkingen:
Een reactie posten