In “Down and Out in the South,” Banning has photographed 42 homeless men and women in Atlanta, Ga.;
Columbia, S.C.; and in the Mississippi Delta. While not the first to photograph modern society’s outcasts,
his approach is new. Eschewing caricaturizing depictions, Banning places his subjects in a studio setting
without their stereotypical belongings, focusing instead on their individuality — on who they are rather
than what they are.

Daklozen in de VS

Fotograaf Jan Banning ging op zoek naar de mens achter de dakloze.

Door Carolina Lo Galbo

‘Tot mijn veertigste leidde ik een normaal bestaan,’ vertelt Gloria uit Atlanta.

‘Tot ‘Tot de dag dat mijn verloofde thuis voor mijn ogen werd geëlektrocuteerd.’ Ze raakte depressief en aan de drank, en toen ze haar rekeningen niet meer kon betalen, werd ze haar huis uitgezet. Sindsdien is ze dakloos. Pijnlijk is haar herinnering aan de twee vrouwen bij de openbare bibliotheek die elkaar aanstootten en de daklozen die er rondhingen beschimpten. ‘Ik trok het niet en heb tegen ze geroepen: jij kunt ook alles verliezen, jij zou een van ons kunnen zijn!’

De gelauwerde fotograaf Jan Banning valt stil als hij het geluidsfragment op zijn laptop laat horen waarin Gloria over haar tegenspoed vertelt. ‘Bij dit fragment word ik altijd emotioneel,’ zegt hij. Hij begon in 2010 met het portretteren van honderd daklozen in het zuidoosten van de VS en sprak uitgebreid met hen om hun problematiek in kaart te brengen. Binnenkort is zijn tentoonstelling Down and Out in the South te zien tijdens het Fotofestival in Naarden.

Aanvankelijk had Banning weinig trek in ‘weer zo’n daklozenproject’. Hij vond het een uitgekauwd thema. Maar een bestuurslid van het centrum voor hedendaagse kunst dat hem als artist in residence in Colombia, South Carolina, had uitgenodigd, drukte hem nogmaals op het hart toch echt eens met de daklozen te gaan praten. ‘Hun treurige verhalen troffen mij meteen,’ zegt Banning. ‘Ze maakten mij weer eens duidelijk hoe ongelofelijk beroerd de sociale politiek in Amerika is. De crisis wordt vaak als boosdoener gezien, maar dat is hoogstens het laatste duwtje neerwaarts.’

Ineens kreeg hij een idee: hij zou de daklozen fotograferen als wíé en niet als wát ze zijn. De karakteristieke koppen met warrige baard zou hij overslaan, die bleken trouwens ook in de minderheid. ‘Ik wilde in mijn fotostudio een goed verlicht portret van ze maken,’ zegt hij, ‘eigenlijk zoals ik mensen altijd fotografeer. Toen kreeg ik er zin in.’

In Colombia bracht een sociaal werker Banning in contact met zijn doelgroep, in Atlanta trof hij honderden daklozen in de shelter. Banning bouwde ter plekke een fotostudio waar de daklozen zich misschien meer op hun gemak zouden voelen dan in zijn prachtige loft. Hij selecteerde zijn kandidaten op ‘de blik in hun ogen’. Maar zijn project moest ook representatief zijn voor de groep daklozen en daarom zorgde hij ervoor dat zwarten en mannen behoorlijk vertegenwoordigd waren in zijn serie.

Botte pech

‘Het eerste wat me opviel is dat veel mensen zich fatsoenlijk probeerden te kleden,’ vertelt de fotograaf. ‘Ze willen natuurlijk werk vinden, meedoen. Al is het maar om ergens je drank van te betalen.’ Het gesprek kwam meestal in een seconde op gang. ‘Ik meldde ze dat ik hun persoonlijk niets te bieden had, maar dat het project maatschappelijk relevant was. Vervolgens vertelden ze me vaak hun hele levensverhaal. Bij hun collega-daklozen kunnen ze het niet kwijt, die hebben hun eigen sores. En op straat wenden mensen hun hoofd af zodra ze een dakloze zien. Niemand kijkt naar ons, hoorde ik vaak.’

Een gesprek met een zwarte dakloze man staat hem nog helder voor de geest. Tijdens de conversatie dook ineens het beeld op van een klein jongetje. ‘Ik realiseerde me plots: hij is gewoon een peuter geweest! Waar is het misgegaan? Hij bleek zijn vader nooit te hebben gezien, zijn moeder een paar keer. “De buren hebben me een beetje opgevoed,” zei hij. Hij was volslagen analfabeet. Ineens besefte ik: die man heeft nooit een kans gehad, natuurlijk is hij dakloos. Dat wordt nooit meer wat.’

Banning verzamelde uiteenlopende verhalen die samen een goed beeld geven van hoe je dakloos kunt worden. Een vrijwillige keus bleek het zelden. Hij destilleerde een aantal categorieën. Zo was er de categorie mensen met ‘botte pech’, zoals de getraumatiseerde Gloria, of de man die door zijn baas gedwongen was om iets loodzwaars op te tillen. Hij was door zijn rug gegaan en zat in een shelter te verrekken van de pijn. Van zijn invaliditeitsuitkering kon hij niet leven, en door zijn geringe opleiding kwam hij er pas achter dat hij rechten had gehad toen die waren verjaard. Dan was er de grote groep psychiatrische patiënten, vaak aan de drugs of drank. En een groep die constant werd opgepakt voor kleine vergrijpen zoals openbare dronkenschap. ‘Hoe groter hun strafblad, hoe moeilijk om nog werk te vinden,’ zegt Banning erover. Hij ontmoette ook mensen die zware delicten hadden begaan, zoals de man die twee traantjes op zijn wang had laten tatoeëren; elke traan stond voor iemand die hij had omgebracht. De vrouwen die Banning sprak, tot slot, waren vaak mishandeld of misbruikt.

Gewijde concentratie

Vrolijk stemmend zijn de levensverhalen niet. Toch lijken veel van de geportretteerde daklozen een serene rust uit te stralen. Met een beetje verbeeldingskracht zie je in hun ogen het kind dat Banning zag. Hun blik ving hij op zijn eigen wonderlijke wijze. ‘Ik kwam tijdens het gesprek steeds een beetje dichter bij de dakloze zitten,’ vertelt hij, ‘om de afstand ook fysiek te overbruggen. Tijdens het fotograferen prevelde ik van alles in het Nederlands, ik heb de neiging om in mezelf te gaan lullen.’ Dat ontdekte hij toen hij voor zijn befaamde project Troostmeisjes Indonesische vrouwen fotografeerde die door het Japanse leger tot prostitutie waren gedwongen. ‘Eerst dacht ik: man, houd toch je mond. Maar met het resultaat was niets mis en het geprevel geeft iets vreemds gewijds aan de ontmoeting. Zo voer ik ons weg van de snapshot, en leid ik ons naar het atelier van een beeldhouwer, met dat theatrale licht en die grote camera als decor. Ik probeer een sfeer van gewijde concentratie op te roepen: jij en ik creëren een monument van jouw leven. Ik geef geen aanwijzingen, maar vraag ze alleen in de lens te kijken, that’s it.’

Vorig najaar was zijn daklozenproject in Atlanta te zien: in een expositieruimte hingen de prints, op straat konden voorbijgangers de beelden via een video-installatie zien. Juist in de openbare ruimte kan Banning de mensen confronteren met hun eigen paradox: op foto’s willen ze best daklozen zien, maar in het echt niet. En de daklozen zelf, kwamen zij naar de expositie? Banning heeft ze uitgenodigd, maar ze bleken bijna allemaal onvindbaar. De meeste foto’s die hij ze stuurde, kreeg hij als onbezorgbaar retour.

Forthcoming :

Boekenvloed: Banning, Besems, Corbijn, Felicie, Kok

6 mei 2013 »

Door PhotoQ

Het voorjaar brengt een hele reeks nieuwe fotoboeken. Ons oog viel de laatste dagen op Down and Out in the South van Jan Banning, Luilekkerlandschap van Korrie Besems, WAITS/CORBIJN ‘77 -‘11, Here are the Young Men van Claire Felicie en Cadets van Ellen Kok.

De presentatie van het nieuwe boek van Jan Banning is op 18 mei in de Grote Kerk te Naarden. Down and Out in the South bevat 42 portretten van daklozen in de zuidelijke Verenigde Staten, een inleiding van de jonge Amerikaanse schrijver James Swift en Bannings Artist’s Statement (beide engelstalig).

Uitgeverij Ipso Facto publiceert het boek tegelijkertijd ook in een digitale editie (voor iPad). Die bevat de foto’s en teksten, aangevuld met geluidsopnamen en met videofragmenten van Frank van Osch (bekend van o.a. Omdat wij mooi waren, over troostmeisjes). Het digitale boek is nu al te downloaden van www.janbanning.com/bookshop. Daar staat ook een gratis te downloaden teaser.

Eveneens op 18 mei 2013 verschijnt het boek Luilekkerlandschap bij de opening van de gelijknamige solotentoonstelling van Korrie Besems in de projectzaal van Museum de Pont, Tilburg. Het eerste exemplaar zal die dag worden aangeboden aan Tineke de Ruiter, docent Fotografie en Kunstnijverheid aan de Universiteit Leiden en bestuursvoorzitter van Stichting Fonds Anna Cornelis. Het boek bevat een essay van cineast/schrijver Peter Delpeut, is tweetalig (NL/EN) en ontworpen door Mart. Warmerdam.

Uit de toelichting over het boek: Korrie Besems (1961) fotografeerde tussen juni 2010 en oktober 2011 de grensgebieden tussen vermaak en wonen, tussen vrije tijd en dagelijks leven: recreatieparken, golfterreinen, shopping malls, vakantie resorts en retailparken. Vrije tijd is de laatste decennia big business geworden. De claim die de vrijetijdsindustrie hiermee legt op het Nederlandse landschap heeft langdurige gevolgen voor de kwaliteit en het uiterlijk van dat landschap. Meer informatie bij de uitgeverij, ook over een presentatie op 16 mei in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam: 99 uitgevers

Op 5 mei is bij &Foam het boek WAITS/CORBIJN ‘77 -‘11 gepresenteerd, een uitgave van SchirmerMosel met fotografie van Anton Corbijn en Tom Waits. Veel informatie is de vinden op de speciaal ingerichte website www.waits-corbijn.com met onder meer verwijzingen naar besprekingen in de New York Times, Sunday Times Magazine, Stern, De Volkskrant en De Morgen Magazine.

Afgelopen vrijdag is het eerste exemplaar van Here are the Young Men door Claire Felicie uitgereikt aan de Commandant van het Korps Mariniers, brigadegeneraal der mariniers Richard Oppelaar. Felicie portretteerde Nederlandse mariniers in Afghanistan, voor, tijdens en na hun verblijf in de provincie Uruzgan en maakte daar drieluiken van, die internationaal veel aandacht trokken. Het boek - vormgegeven door SYB - bevat verder foto’s van talismannen en nachtelijke patrouilles.

‘Je ziet altijd van die foto’s van militairen in actie’, aldus Felicie. ‘Ik wilde de mensen laten zien dat het jóngens zijn die vechten. Dappere jongens.’ Meer informatie overhet boek: clairefelicie.com

Sinds afgelopen vrijdag is het boek Cadets van Ellen Kok te koop. Ze volgde gedurende een aantal jaren de leerlingen van Fall Mountain Regional High School in Langdon, New Hampshire in de VS. Uit he persbericht: ‘Wat leren jongeren van marcheren, schieten en elkaar aanspreken met hun rang? Helpt het hen in het leven? Wat zegt het over de rol van de militair in de Amerikaanse maatschappij? De klas is niet bedoeld om van kinderen soldaten te maken, maar ze te leren betere burgers te worden door ze militaire waarden bij te brengen die Amerikanen bewonderen: eer, doorzettingsvermogen, leiderschap.’

Tot in september is er van Koks werk in Langdon een tentoonstelling te zien in het Nationaal Onderwijsmuseum in Dordrecht. Alle informatie over Cadets is te vinden op de site cadets.us