Jeroen Robert Kramer (1967, The Netherlands) is a former New York Times and Vanity Fair photographer. After he moved to France to study French literature and to do a minor in Art, in 2000 he started working in the Middle East as a documentary photographer (for e.g. Getty Images). At first based in Syria, he has since moved to Lebanon.
Kramer’s documentary work has appeared in international newspapers and magazines covering subjects in the Middle East, Africa, Afghanistan, Burma and the Philippines. Besides an unblinking study of life and death in the harsh-torn region of the Middle East, his work started to reflect his inner struggle with human failure, aesthetic limitations and brutal insights that came with his profession.
In his series ‘Beyrouth objets trouvés’ poetry prevails. Seemingly insignificant objects or scenes, “intimate carriers of meaning”, they whisper to us stories we barely understand, but which we, in one-way or another know that they are there. With turning this wonderful page and presenting to us the stories of every day life, Kramer keeps us reading and paradoxically tells an even greater truth. That of human existence and love. The pictures may show jumbled scenes or broken objects, such as a ripped poster hanging from a hoarding, but the style is one of simplicity, calmness and clean, subtle signaling.
De tentoonstelling is een verhaal
In de hoofdpersoon van Une Femme komen verschillende figuren samen. Er is Khiar, de mooie, oudere Libanese heer, woonachtig in Beiroet, een stad die al decennialang gekenmerkt wordt door religieuze spanningen. Van de oorlogen die daaruit voortgevloeid zijn, zien we in de tentoonstelling niets, maar er is wel een spreekwoordelijke ‘olifant in de kamer’. Daarnaast is er de fotograaf, die beelden maakt van stoplichten die verspringen, van plantenbakken die in Beiroet overal staan, die schoonheid vindt in een hoop zand of in de banaliteit van een kappersreclame of een winkeltje vol levensmiddelen. ‘Ik wil werk maken dat over het gewone leven gaat. Ik wil subtiliteit, poëzie, het zachte van het banale. Ik wil niet meer bezig zijn met het spectaculaire, zoals ik vroeger deed toen ik voor de New York Times werkte,’ zegt de fotograaf tegen Khiar. Hij wil lelijke oorlogsherinneringen omzetten in kunst en van gruwelijk spektakel naar stilte te gaan. Van beide hoofdpersonen bestaat er geen portret. Hun aanwezigheid wordt opgeroepen door foto’s van de omgeving, de sporen in een achtergelaten glas, een glimp van een rug in een plastic stoel, foto’s van katten. Als Khiar laat merken er niet van gediend te zijn om te worden gefotografeerd, verandert voor de fotograaf de vriendschap in een obsessie, die zich uit in het fotograferen van honderden dingen uit Khiars huis. Maar zijn dit werkelijk Khiars spullen of is deze oudere heer een ‘idee-fixe’, een composiet, de fotograaf zelf of misschien zelfs Jeroen Robert Kramers alter ego? ‘C’est le prix à payer pour avoir vécu sur la misère des autres,’ (‘dit is de prijs die je betaalt voor het leven van andermans misère’) zegt Khiar als de fotograaf hem een gruwelijke nachtmerrie heeft verteld. Of komen deze gedachten uit zijn eigen hoofd? Une Femme laat zien dat de waarheid er niet toe doet. Une Femme is een raadselachtig en evocatief verhaal met een bijzondere ontknoping. Het is tegelijkertijd een prachtige tentoonstelling waarin heden en verleden met elkaar worden verweven in poëtische foto’s die door Jeroen Robert Kramer gemaakt werden in Beiroet.
Spiegel van een bloeiend verleden
Na de Tweede Wereldoorlog werd de hoofdstad van Libanon een trekpleister voor toeristen en een financieel centrum. Beiroet kreeg als bijnaam ‘het Parijs van het Midden-Oosten’, dankzij de Franse invloed en het levendige culturele en intellectuele klimaat. In jaren vijftig en zestig werd het land gekenmerkt door grote economische voorspoed en een doorgedreven marktcultuur. Dat alles veranderde in 1975 met de uitbraak van de burgeroorlog, die tot 1990 duurde. In de tentoonstelling is een serie van vijfendertig vintage foto’s opgenomen – een bruikleen van het Nationaal Archief − van het Beiroet van voor (en net na) de burgeroorlog. We zien weliswaar tekenen van politieke spanningen rond Nassers groeiende politieke invloed in 1958, maar ook overvloedige bewijzen van het bloeiende nachtleven, de winkels en de technische vooruitgang. Deze foto’s echoën de huidige gebeurtenissen in het Midden-Oosten en gaan een dialoog aan met de sfeer in de foto’s van Jeroen Robert Kramer.
Documentaire: De Wereld volgens Monsieur Khiar
Jeroen Robert Kramer werd in de afgelopen jaren tijdens het ontstaan van Une Femme gefilmd door regisseur Sjors Swierstra en cameraman Erik van Empel. De resulterende documentaire, getiteld De Wereld volgens Monsieur Khiar, werd geselecteerd voor het documentairefestival IDFA 2015 en ging daar in première. Vlak voor de opening van de tentoonstelling zendt Het uur van de wolf de film uit, op donderdag 3 maart 2016, 23:00 uur, NPO 2.
De Wereld volgens Monsieur Khiar is een coproductie van Memphis Film & Television en de NTR, en werd gerealiseerd met steun van het Mediafonds, het VSB Fonds en de Stichting Democratie & Media. Met dank aan de Ambassade van het Koninkrijk der Nederlanden in Beiroet.
Jeroen Robert Kramer (1967, Amsterdam) woont en werkt in Beiroet, Libanon. Na een studie Franse literatuur in Frankrijk begon hij in 2000 in het Midden-Oosten te werken als documentair fotograaf voor o.a. Getty Images, de Volkskrant, Der Spiegel, de New York Times en Vanity Fair. Zijn foto’s werden geplaatst bij artikelen over het Midden-Oosten, Afrika, Afghanistan, Birma (nu Myanmar) en de Filippijnen.
Naast een niet-aflatende studie van leven en dood in de barre, verscheurde regio van het Midden-Oosten, begon zijn werk ook zijn innerlijke strijd met menselijk falen, esthetische beperkingen en de harde inzichten van zijn beroep te weerspiegelen. In 2008 besloot Kramer niet langer als documentair fotograaf of in conflictgebieden te werken, maar een nieuwe, meer poëtische weg in te slaan. Dit leidde tot het boek Room 103 (2010), waarin beelden uit het dagelijks leven in het Midden-Oosten vermengd zijn met die van gruwelijk geweld. Het boek won de Dutch Doc Award en de New York Photo Book Festival Award. In 2012 publiceerde Kramer het boek Beyrouth Objets Trouvés, dat hij achteraf beschouwt als een voorstudie van Une Femme.
Foto’s die je doen nadenken over jezelf en je leven
Tentoonstelling ‘Une femme’ toont foto’s maar lijkt eigenlijk op een roman. De rode lijn: Monsieur Khiar.
Margot Dijkgraaf
21 april 2016
Halverwege de route die labyrintisch door Huis Marseille loopt sta je ineens voor drie lichtbeelden: fijne, sierlijke boomtakken belicht door aanzwellend en afnemend licht in groen, oranje en rood. De takken worden gekleurd door het verspringen van een stoplicht, in nachtelijk Beiroet. De nachtelijke impressie wordt verlengd in een volgende, aardedonkere ruimte, waar je alleen de geluiden van de stad hoort: iets wat lijkt op wapperend wasgoed, verkeer in de verte, vaag gerinkel en gestommel. Vanuit het diepe donker stap je vervolgens in een helverlichte kubus, waar honderden voorwerpen afgebeeld op ansichtformaat je terugbrengen in de wereld van Monsieur Khiar.
Jeroen Robert Kramer, Une femme. T/m 5 juni in Huis Marseille, Amsterdam. Inl: huismarseille.nl
Monsieur Khiar, een Libanees op leeftijd en voormalig docent, vormt de rode lijn in het verhaal van deze expositie, die in zekere zin meer weg heeft van een roman dan van een fototentoonstelling. De korte teksten die de bezoeker gidsen zijn afkomstig uit Une femme, een unieke dummy die de bezoeker bij binnenkomst kan inzien en die is vormgegeven als was het een uitgave van het prestigieuze Franse uitgevershuis Gallimard: crème omslag, rode letters, rode belijning.
De expositie-roman behelst verhalen die literair en beeldend met elkaar zijn verknoopt. Zo is er het relaas van het Beiroet van de jaren zestig, van vóór de burgeroorlog, de stad van modebewuste Greta Garbo-achtige vrouwen, Amerikaanse sleeën en ambitieuze bouwprojecten. Er is de raadselachtige obsessie van een hedendaagse fotograaf, alter ego van Jeroen Robert Kramer, voor de oude Monsieur Khiar. De fotograaf, zo lezen we, werkte vroeger voor The New York Times en fotografeerde oorlogstaferelen waarmee hij goed verdiende. Nu heeft hij, aldus Une femme, genoeg van ‘gruwelijk spektakel’, en alleen nog behoefte aan stilte.
De beladen stilte van Georges Perec, van Patrick Modiano, de wanhoop van Beckett – daar verwijst de expositie naar. De malle foto’s van de honderden voorwerpen uit het leven van Monsieur Khiar geven wel aan temidden waarvan hij zijn leven leidt, maar zijn essentie grijpen, zijn kern vatten, nee, dat kunnen ze niet. Net zomin als de voorwerpen uit Perecs roman Les choses het leven van zijn hoofdpersonen zin kunnen geven.
Dat de roman met de titel Une femme niet daadwerkelijk verschenen is, niet als commercieel object bestaat, past naadloos bij het project. De zoektocht blijft open, het geheugen blijft werken, niets is klip en klaar. En waar bevindt zich die ‘femme’ eigenlijk?
Het maakt het bezoeken van deze tentoonstelling tot een spannend en bij uitstek literair avontuur, een prachtig vormgegeven doolhof van associaties, dat de vraag stelt welke listen we steeds opnieuw verzinnen om naar onszelf te kijken en ons leven te duiden.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten