Rescued from the dustbin of NatLab Philips Photo Work Ed van der Elsken Photography

Museum Boerhaave presents previously unexhibited work by Ed van der Elsken

On 12 September photographer Vincent Mentzel will open the exhibition Hit & Run. Ed van der Elsken’s photographs of Philips’ NatLab to mark the start of the Dutch National Photo Week 2014. The exhibition is devoted to the unique series of photographs which Ed van der Elsken (1925-1990) shot of the world-renowned physics laboratory in Eindhoven in the 1980s. Over a hundred original prints, never before shown outside Philips, show a world of nonconformist scientists creating new technologies.

The guest curator of the exhibition is Vincent Mentzel, former staff photographer for the Dutch national newspaper NRC Handelsblad. Mentzel selected and arranged Ed van der Elsken’s photographs, which are preserved in the Philips Company Archives. Alongside the selection are shown some of Van der Elsken’s personal paraphernalia, such as photo boxes, negative strips, letters to Philips and the black and white video camera which was built especially for Van der Elsken at Natlab and which he used for his farewell film Bye.

In 1984 Hans Brink, then head of NatLab’s PR depart ment, asked Ed van der Elsken to document the world of Natlab. Van der Elsken had already esta blished a strong reputation as a great street photographer in the 1950s and 1960s. What he recorded with his camera in Eindhoven were not inaccessible scientists but flesh-and-blood researchers and technicians in their natural habitat of test setups, meeting rooms, workplaces, computer prints and chalk boards Working superfast and without using a flash (‘Hit & Run’) he took surprise photographs of the men and women at NatLab or asked them to sit for him. A strictly internal publication with a selection of these photographs came out in 1989 under the title NATLAB on the occasion of the 75th anniversary of the laboratory.

25 years later, Museum Boerhaave now brings this marvellous collection to public attention with Hit & Run. Ed van der Elsken’s photographs of Philips’ NatLab. The accompanying publication by Dirk van Delft, director of Museum Boerhaave, and Vincent Mentzel (Hit & Run. Ed van der Elsken fotografeert het Philips NatLab, WBooks; € 22,50) will be launched at the opening on 12 September.

The exhibition runs from 12 September 2014 to 4 January 2015 and is a marvellous complement to the 100 Years of Inventions. Made by Philips Research exhibition also showing in Museum Boerhaave. Vincent Mentzel will give a presentation on Ed van der Elsken during Photo Week 2014.

Museum Boerhaave, Lange Sint Agnietenstraat 10, 2312 WC Leiden www.museumboerhaave.nl 

Gered uit de vuilnisbak van het NatLab Philips

Vierentwintig jaar na de dood van Ed van der Elsken is eindelijk zijn negatievenarchief compleet. Vanmiddag droeg Philips 2.500 negatieven van de fotograaf over aan het Nederlands Fotomuseum.

Tekst Arjen Ribbens Door Arjen Ribbens MAANDAG 1 SEPTEMBER 2014

Het was hem een doorn in het oog, zegt Martijn van den Broek. Hij is hoofd collecties bij het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam. Dat museum beheert in geklimatiseerde depots een groot deel van het fotografisch erfgoed van Nederland, de archieven van zo’n 150 fotografen. Maar uitgerekend het negatievenarchief van Ed van der Elsken (1925-1990), roemrucht straatfotograaf, was incompleet. Van zijn ruim 100.000 zwart-witopnamen ontbraken er circa 2.500. Van den Broek: „Van der Elsken is de belangrijkste fotograaf van Nederland. Zijn archief hoort compleet te zijn. Voor onderzoek en omdat nergens in Nederland archieven zo verantwoord worden bewaard als hier.”

Het ontbrekende deel van Van der Elskens oeuvre is eigendom van Philips. Het elektronicaconcern vroeg de fotograaf in 1984 om het NatLab in beeld te brengen, het natuurkundig laboratorium in Eindhoven waar onderzoekers in hun biotoop van proefopstellingen, werkplaatsen en clean rooms nieuwe technieken ontwikkelen, zoals eind jaren zeventig de compact disc. Van der Elsken fotografeerde in het lab geen ongenaakbare wetenschap maar de aanwezige onderzoekers en technici. Van den Broek: „Een prachtige bedrijfsreportage in typische Van der Elsken-sfeer: mensen recht voor hun raap.”

Negatieven

In 1989 verscheen het boek NatLab, een interne publicatie ter gelegenheid van het 75-jarig bestaan van het laboratorium. De negatieven en de honderden afdrukken die Van der Elsken van zijn opnamen had gemaakt, verdwenen daarna in het bedrijfsarchief van Philips. Uit vrees voor patentschendingen had Philips bedongen dat Van der Elsken zijn negatieven en het auteursrecht op zijn opnamen zou afstaan.

Diverse malen klopte het Nederlands Fotomuseum de afgelopen jaren aan bij de Philips Company Archives. Zonder resultaat. Dat de negatieven en de bijbehorende correspondentie vanmiddag wel door Philips zijn overgedragen aan het museum, is te danken aan Vincent Mentzel, voormalig fotograaf van deze krant en gastconservator van de tentoonstelling Hit & Run, Ed van der Elsken fotografeert het Philips NatLab, die vanaf eind volgende week in Museum Boerhaave in Leiden te zien zal zijn.

Ter voorbereiding van de tentoonstelling, waar vele foto’s van Van der Elsken voor het eerst te zien zijn, sprak Mentzel diverse keren met de beheerders van het Philips-archief. Bij een interne verhuizing waren de negatieven al eens bijna in een vuilcontainer beland, hoorde de hij. Mentzel: „Na drie gesprekken zei Jan Paulussen, het hoofd van het archief, dat hij de boodschap had begrepen. Dat de bewaaromstandigheden in het Fotomuseum optimaal zijn.”

Hoge resolutie videocamera

Saillant detail van de reportage is dat Van der Elsken als honorarium ook een hoge-resolutie-videocamera kreeg die Philips in het NatLab speciaal voor hem bouwde. Terwijl hij bezig was met zijn bedrijfsreportage hoorde de fotograaf in 1988 dat hij uitgezaaide prostaatkanker had. Ook dat „laatste grote avontuur” wilde Van der Elsken vastleggen.

Bye, zoals de film over zijn eigen levenseinde zou heten, werd een maand na zijn dood door de VPRO uitgezonden. Zoals zijn foto’s van sloebers en andere misdeelden nooit larmoyant waren, zo werd ook zijn afscheidsfilm een lofzang op het leven. Een beetje verontwaardiging zat er wel in de film. Gezeten in een rolstoel filmt de fotograaf zichzelf voor een spiegel met zijn Plumbicon-camera rustend op zijn op een schouder: „Wat denken ze daar boven godverdomme wel”, zegt hij. „We hebben het niet verdiend.”

In een persbericht noemt Museum Boerhaave de zwart-witcamera het topstuk van de tentoonstelling over Van der Elskens foto’s van het NatLab.

Foto’s Ed van der Elsken/Philips Company Archives

Van der Elsken filmt zichzelf voor zijn film Bye (1989) met de camera die Philips voor hem bouwde.

Foto Anneke Hilhorst

Fotograaf van de zelfkant Ed van der Elsken (1925-1990), zoon van een meubelmaker uit Amsterdam, heeft zichzelf herhaaldelijk de ‘fotograaf van de zelfkant’ genoemd. Hij zwierf graag door de rosse buurten van wereldsteden, zijn camera richtend op zwervers, jonge meiden en andere kleurrijke individuen. Die straatfotografie resulteerde in doorgaans vitale en optimistische foto’s. Met zijn eerste fotoboek, Een liefdesgeschiedenis in Saint Germain des Prés, maakte Van der Elsken in 1956 internationaal naam. Hij maakte meer dan twintig boeken en zo’n vijftien films, vaak met zijn eigen leven als onderwerp.

Van der Elsken voorzag zijn foto’s meestal van karak teristieke teksten, doorspekt met Frans en Engels. Kenmer kend is zijn inleiding bij zijn foto boek Sweet life (1966): „Sweet Life, sweet and sour, sweet and bitter. (...) Ongelooflijk, fantastic vind ik het hier, vind ik het leven, vind ik de dingen, de birds en the bees, de koe en het kalf en een heel paard half, de blanke top der duinen, het bronsgroen eikenhout”

Uit NRC Handelsblad van maandag 1 september 2014, 891 woorden (leestijd ongeveer 3'34) Op dit artikel rust auteursrecht van NRC Handelsblad BV, respectievelijk van de oorspronkelijke auteur.