Raimond Wouda : Mentre tutto scorre

After finishing my series School I felt the urge to photograph the secondary School as a phenomena in other European countries as well. I visited Italy in 2010 and 2011 and made the series "Mentre tutto scorre" ( while everything flows )

FRAMES FROM FICTION: RAIMOND WOUDA’S “SCHOOL”

In de emotionele snelkookpan

Door

Na zijn succesvolle fotoboek ‘School’ ging Raimond Wouda in Italië verder met scholieren fotograferen. ‘Het is theater.’

Op school

Een middelbare school in de buurt kan overlast veroorzaken. Er zijn ook mensen die zich erdoor laten inspireren. Van achter het raam in zijn atelier in Amsterdam-Oost kon fotograaf Raimond Wouda in alle rust de taferelen bestuderen op het binnenplein van een aangrenzende school. ‘Ik heb ook wel eens een atelier gehad waar een bonte specht in de tuin zat,’ zegt hij. ‘Toen was ik dáár uitgebreid mee bezig.’ Maar het waren zijn observaties van de scholieren op het plein die Wouda tien jaar geleden inspireerden tot een fotoproject waar nog steeds nieuwe hoofdstukken aan worden toegevoegd. ‘Er stond in die tijd veel in de krant over agressie op middelbare scholen – er was een docent neergestoken op een school in Den Haag. Niets van wat ik las, refereerde aan wat ík me herinner van mijn middelbare school. Voor mij was school een plek waar ik mijn vrienden ontmoette, waar jonge mensen die elke dag bij elkaar zijn hun voorkeuren ontwikkelen, gedrag bij elkaar afkijken, hun eerste meningen over de wereld formuleren, waar je je eerste liefde beleeft. Een microkosmos vol emotionele pingpong. Dat zag ik terug op dat schoolplein waar ik op uitkeek, en ik realiseerde me dat daar, behalve de geijkte klassenfoto’s, amper beeldmateriaal over bestaat. Terwijl de middelbare school voor iedereen een belangrijke tijd is geweest. Of je het er nou leuk had of niet, je identiteit wordt daar grotendeels gevormd. En ik besloot dat ik dát wilde laten zien.’

Scherp en speels

Vijf jaar lang legde Wouda op middelbare scholen overal in Nederland de sociale interactie vast. Hij verschanste zich met zijn ouderwetse technische camera, een enorm gevaarte met een statief, in een hoek van de kantine, bij kluisjes, op schoolfeesten in de aula, en wachtte tot de leerlingen hem waren vergeten en hij ze kon bespieden zoals hij dat ooit deed van achter het raam van zijn atelier. Daar hoefde hij nooit lang op te wachten, want zijn ervaring is dat een fotograaf die op één plek staat, sneller is vergeten dan iemand die met een camera rondloopt.

Toch was het een onmógelijk project om voor elkaar te krijgen. De leerlingen zelf waren niet het probleem. ‘Die hebben zo’n leuke leeftijd, ze zijn nieuwsgierig, scherp en speels tegelijk, en ze hebben nog zoveel vrijheid en openheid!’ Maar de schooldirecties zaten bepaald niet te wachten op een fotograaf binnen de muren, omdat zij in toenemende mate niet alleen de privacy van de leerlingen willen beschermen, maar ook het imago van de scholen waaraan zij leiding geven. En alle leerlingen op de groepsportretten die Wouda schoot, moesten daarvoor individueel toestemming geven. ‘Ik werd soms zó moe van het onderhandelen dat ik de rest van mijn leven alleen nog maar boompjes wilde fotograferen,’ verzucht Wouda.

Maar toen in 2009 zijn fotoboek School uitkwam, overtrof de belangstelling voor het boek en voor de bijbehorende tentoonstelling zijn verwachtingen. De weidse groepstaferelen van Wouda zijn dan ook fascinerend. De technische camera geeft aan alle gezichten evenveel scherpte, en er valt van alles af te lezen aan de onderlinge blikken van de leerlingen, hun lichaamshouding, de uniformiteit van hun kleding en de positie die ze innemen ten opzichte van elkaar en van de ruimte. ‘Eigenlijk is het een soort theater,’ zegt Wouda, en hij wijst op een foto aan hoeveel jongeren van zichzelf prijsgeven: hoe de meiden aan de ene tafel een groepje kaartende jongens in de gaten houden, en hoe dat ene meisje dat zich bij jongens heeft gevoegd met haar benen nog half bij de meiden zit. Wouda’s foto’s vertellen over de spanning tussen individualiteit en conformisme die elk puberbestaan beheerst, over het gevecht tussen spontaniteit en overbewustzijn, maar ook over de instituties en de gebouwen die het sociale gedrag van de scholieren reguleren.

Geen kluisjes

Zijn serie is in zes landen te zien geweest, en bij lezingen merkte Wouda hoeveel behoefte er ook in het buitenland is aan beelddocumenten over jongeren, en hoe groot de nieuwsgierigheid is naar hoe het er in Nederland aan toegaat op zwarte of gemengde scholen bijvoorbeeld. Dat bracht hem op het idee om ook elders in Europa scholieren te gaan fotograferen. De serie over Italië is net af, binnenkort gaat hij naar Polen en het plan is om daarna middelbare scholen in Zweden, Ierland en België te bezoeken. ‘De grenzen zijn open, scholieren uit alle landen kunnen naar dezelfde universiteiten, maar intussen zijn de onderwijssystemen per land zó verschillend!’

De gebouwen waar de scholen in gehuisvest zijn, vertellen over de geschiedenis van het land. ‘In Italië zitten ze allemaal in prachtige architectuur uit het begin van de twintigste eeuw, een feest om te fotograferen. In Polen lees je aan de gebouwen het verschil af tussen het voormalige Russische en het Duitse gedeelte, en ademt het communistische verleden mee.’

In Italië, waar hij in Rome, Rimini en een paar kleine dorpjes fotografeerde, besloot hij om zijn aanpak te verbreden. Er waren daar geen kluisjes om de scholieren bij te fotograferen, want alle klassen hebben daar een eigen lokaal. En aan kantines doen ze ook niet, dus de leerlingen moeten in de pauze allemaal naar buiten. Om ze in meer situaties te kunnen observeren, ging Wouda daar ook tijdens de gymlessen fotograferen, maar hij kwam nog steeds niet dicht genoeg naar zijn zin bij de ‘emotionele snelkookpan’ van het middelbareschoolleven. In lege klaslokalen werd hij getroffen door de volgekraste tafels van de leerlingen, en die heeft Wouda in zijn fotoserie betrokken. ‘Daar leggen de leerlingen hun hele gemoed in. Zo’n bekraste tafel is een soort mindmap, je ziet wat er allemaal in hun hoofden omgaat. Totale waanzin is het soms, de een heeft alleen maar haaien getekend, een ander grimmige leuzen, maar het is tegelijk speels.’

En dan is er de leerling die een kalender heeft getekend waarin alle voorbije dagen zijn weggekrast. Herkenbaar voor iedereen die op een middelbare school heeft gezeten. Want dat deden we daar ook allemaal: de tijd uitzitten. Wachten tot de bel voor het laatste uur is gegaan. Maar daarna wél eindeloos op het schoolplein blijven hangen, omdat het daar allemaal gebeurde.

Het fotoproject van Raimond Wouda is mede mogelijk gemaakt met ondersteuning van het Mondriaanfonds.

24-08-2013